Λατινικά Γ΄: Μάθημα 25

Μάθημα 25

ΠΩΣ ΕΝΑ ΣΥΚΟ ΣΤΑΘΗΚΕ ΑΦΟΡΜΗ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ

Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine ostendensque patribus «Interrogo vos» inquit «quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore». Cum omnes recentem esse dixissent, «Atqui ante tertium diem» inquit «scitote decerptam esse Carthagine. Tam prope a muris habemus hostem! Itaque cavete periculum, tutamini patriam. Opibus urbis nolite confidere. Fiduciam, quae nimia vobis est, deponite. Neminem credideritis patriae consulturum esse, nisi vos ipsi patriae consulueritis. Mementote rem publicam in extremo discrimine quondam fuisse!» Statimque sumptum est Punicum bellum tertium, quo Carthago deleta est.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Κάποια μέρα ο Κάτωνας έφερε στο βουλευτήριο (ή: στη Σύγκλητο) ένα πρώιμο σύκο από την Καρχηδόνα και ενώ το έδειχνε (ή: δείχνοντάς το) στους Συγκλητικούς «Σας ρωτώ», είπε «πότε νομίζετε πως αυτό το σύκο κόπηκε από το δέντρο». Όταν όλοι απάντησαν πως ήταν φρέσκο, «Κι όμως πριν από τρεις μέρες» είπε «μάθετε πως κόπηκε στην Καρχηδόνα. Τόσο κοντά στα τείχη έχουμε τον εχθρό! Φυλαχτείτε λοιπόν από τον κίνδυνο, προστατέψτε την πατρίδα. Μην έχετε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της πόλης. Να αποβάλετε την αυτοπεποίθηση που είναι υπερβολική σε σας. Μην πιστέψετε πως θα ενδιαφερθεί κανείς για την πατρίδα, αν εσείς οι ίδιοι δεν φροντίσετε για την πατρίδα. Θυμηθείτε ότι κάποτε η πολιτεία βρέθηκε στον έσχατο κίνδυνο!». Κι αμέσως άρχισε ο τρίτος Καρχηδονιακός πόλεμος, στη διάρκεια του οποίου καταστράφηκε η Καρχηδόνα.

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

affero: β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα → affer

ficus: ουσιαστικό β’ κλίσης, θηλυκό˙ διαθέτει και τύπους από την τέταρτη κλίση με κατάληξη –us, u.

ficus fici - ficus fico ficum fice - ficus fico - ficu

fici - ficus ficorum - ficuum ficis ficos - ficus fici - ficus ficis - ficubus

scitote: λειτουργεί ως προστακτική ενεστώτα (β’ ενικό) scito, (β’ πληθυντικό) scitote.

prope: στο κείμενο αυτό είναι επίρρημα και όχι πρόθεση + αιτιατική (Παραθετικά: propius, proxime).

exterus, –a, -um: Παραθετικά επιθέτου: exterior, -ior, -ius, extremus, -a, -um/ extimus, -a, -um.

neminem: αόριστη ουσιαστική αντωνυμία → nemo, nullius, nemini, neminem, - , nullo. O πληθυντικός αναπληρώνεται από την αντωνυμία nullus , -a, -um.

Τα ρήματα inquam και memini είναι ελλειπτικά (γραμματική Τζαρτζάνου σελ.91,92). Συγκεκριμένα, το meminiσχηματίζει προστακτική μέλλοντα με σημασία ενεστώτα: memento, mementote

quando: ερωτηματικό χρονικό επίρρημα.

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Cato: ονομαστική ενικού, αρσενικό, γ’ κλίση, του ουσιαστικού Cato -onis = Κάτωνας → ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό

attulit: γ’ ενικό, οριστική ενεργητικού παρακειμένου, του ανώμαλου ρήματος affero, attuli, allatum,

afferre = φέρνω (κάπου) → β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα: affer
quodam: αφαιρετική ενικού, αρσενικό, της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam = κάποιος, -α, -ο
die: αφαιρετική ενικού, αρσενικό, ε’ κλίση, του ουσιαστικού dies -ei = μέρα
in: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = σε
curiam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α’ κλίση, του ουσιαστικού curia -ae = βουλευτήριο, κτήριο της Συγκλήτου
ficum: αιτιατική ενικού, θηλυκό, β’ ή δ’ κλίση, του ουσιαστικού ficus -i ή ficus -us = σύκο → κλίνεται σύμφωνα με τη β’ κλίση και επιπλέον δανείζεται από την δ’ κλίση όσους τύπους λήγουν σε -us και -u
praecocem: αιτιατική ενικού, θηλυκό, γ’ κλίση, του μονοκατάληκτου επιθέτου praecox, praecox, praecox (-ocis)
ex: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = από
Carthagine: αφαιρετική ενικού, θηλυκό, γ’ κλίση, του ουσιαστικού Carthago -inis = Καρχηδόνα → ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό
ostendens: ονομαστική ενικού, αρσενικό, μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος ostendo, ostendi, ostentum ή ostensum, ostendĕre 3 = δείχνω
-que: συμπλεκτικός σύνδεσμος = και → χρησιμοποιείται ως εγκλιτική λέξη
patribus: δοτική πληθυντικού, αρσενικό, γ’ κλίση, του ουσιαστικού pater –tris = πατέρας (στον ενικό), Συγκλητικοί (στον πληθυντικό) (ετερόσημο) → γενική πληθυντικού: patrum
interrogo: α’ ενικό, οριστική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος interrogo, interrogavi, interrogatum, interrogāre 1= ρωτώ
vos: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, β’ πρόσωπο, της προσωπικής αντωνυμίας = εσάς
inquit: γ’ ενικό, οριστική ενεργητικού παρακειμένου, του ελλειπτικού ρήματος inquam = λέω
quando: ερωτηματικό χρονικό επίρρημα = πότε
hanc: αιτιατική ενικού, θηλυκό, της δεικτικής αντωνυμίας hic, haec, hoc = αυτός, -ή, -ό
ficum: αιτιατική ενικού, θηλυκό, β’ ή δ’ κλίση, του ουσιαστικού ficus –i ή ficus -us = σύκο → κλίνεται σύμφωνα με τη β’ κλίση και επιπλέον δανείζεται από την δ’ κλίση όσους τύπους λήγουν σε -us και –u
decerptam esse: απαρέμφατο παθητικού παρακειμένου, του ρήματος decerpo, decerpsi, decerptum, decerpĕre 3 = κόβω
putetis: β’ πληθυντικό, υποτακτική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος puto, putavi, putatum, putāre 1 = νομίζω
ex: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = από
arbore: αφαιρετική ενικού, θηλυκό, γ’ κλίση, του ουσιαστικού arbor –oris = δέντρο
cum: χρονικός σύνδεσμος (ο cum ο ιστορικός-διηγηματικός) = όταν
omnes: ονομαστική πληθυντικού, αρσενικό, γ’ κλίση, του επιθέτου omnis, -is, -e = όλος, -η, -ο → δεν σχηματίζει παραθετικά
recentem: αιτιατική ενικού, θηλυκό, γ’ κλίση, του μονοκατάληκτου επιθέτου recens (-ntis), recens, recens = φρέσκος, -ια, -ο → Παραθετικά: recentior, -ior, -ius, recentissimus, -a, -um
esse: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος sum, fui, –, esse = είμαι
dixissent: γ’ πληθυντικό, υποτακτική ενεργητικού υπερσυντελίκου, του ρήματος dico, dixi, dictum, dicĕre 3 = λέω → β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic
Atqui: αντιθετικός σύνδεσμος = και όμως
ante: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = πριν
tertium: αιτιατική ενικού, αρσενικό, β’ κλίση, του τακτικού αριθμητικού tertius, -a, -um = τρίτος, -η, -ο → δεν σχηματίζει κλητική
diem: αιτιατική ενικού, αρσενικό, ε’ κλίση, του ουσιαστικού dies –ei = μέρα
inquit: γ’ ενικό, οριστική ενεργητικού παρακειμένου, του ελλειπτικού ρήματος inquam = λέω
scitote: β’ πληθυντικό, προστακτική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος scio, sci(v)i, scitum, scire 4 = μαθαίνω →σχηματίζει προστακτική ενεστώτα από τους αντίστοιχους τύπους της προστακτικής μέλλοντα: scito, scitote.
decerptam esse: απαρέμφατο παθητικού παρακειμένου, του ρήματος decerpo ,decerpsi, decerptum, decerpĕre 3 = κόβω
Carthagine: αφαιρετική ενικού, θηλυκό, γ’ κλίση, του ουσιαστικού Carthago –inis = Καρχηδόνα → ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό
Tam: ποσοτικό επίρρημα = τόσο
prope: τοπικό επίρρημα = κοντά → Παραθετικά: propius, proxime
a (ή ab): πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = από
muris: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, β’ κλίση, του ουσιαστικού murus –i = (ο) τοίχος, το τείχος (συνηθέστερα συναντάται στον πληθυντικό)
habemus: α’ πληθυντικό, οριστική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος habeo, habui, habitum, habēre 2 = έχω
hostem: αιτιατική ενικού, αρσενικό και θηλυκό, γ’ κλίση, του ουσιαστικού hostis –is = εχθρός
itaque: συμπερασματικός σύνδεσμος = επομένως, λοιπόν
cavete: β’ πληθυντικό, προστακτική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος caveo, cavi, cautum, cavēre 2 = προσέχω, φυλάγομαι
periculum: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β’ κλίση, του ουσιαστικού periculum –i = κίνδυνος
tutamini: β’ πληθυντικό, προστακτική ενεστώτα, του ρήματος tutor, tutatus sum, tutāri αποθετικό 1 = προστατεύω
patriam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α’ κλίση, του ουσιαστικού patria –ae = πατρίδα
opibus: αφαιρετική πληθυντικού, θηλυκό, γ’ κλίση, του ουσιαστικού opes -um = δυνάμεις → στον ενικό απαντούν οι τύποι: (ops), opis, –, opem, -, ope = βοήθεια (ετερόσημο)
urbis: γενική ενικού, θηλυκό, γ’ κλίση, του ουσιαστικού urbs -is = πόλη
nolite: β’ πληθυντικό, προστακτική ενεργητικού ενεστώτα, του ανώμαλου ρήματος nolo, nolui, - , nolle = δεν θέλω
confidĕre: απαρέμφατο ενεστώτα, του ρήματος confido, confisus sum, confidĕre 3 (ημιαποθετικό) = εμπιστεύομαι
Fiduciam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α’ κλίση, του ουσιαστικού fiducia –ae = εμπιστοσύνη → ως αφηρημένη έννοια δεν διαθέτει πληθυντικό
quae: ονομαστική ενικού, θηλυκό, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο
nimia: ονομαστική ενικού, θηλυκό, β’ κλίση, του επιθέτου nimius, –a, –um = υπερβολικός, -ή, -ό → σχηματίζει περιφραστικά παραθετικά: magis nimius, -am, -um, maxime nimius, -a, -um
vobis: δοτική πληθυντικού, αρσενικό, β’ πρόσωπο, της προσωπικής αντωνυμίας = σ’ εσάς
est: γ’ ενικό, οριστική ενεστώτα, του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω
deponite: β’ πληθυντικό, προστακτική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος depono, deposui, depositum ,deponĕre 3 = αποβάλλω
Neminem: αιτιατική ενικού, αρσενικό, της αόριστης ουσιαστικής αντωνυμίας nemo, nemo, nihil (nil)
credideritis: β’ πληθυντικό, υποτακτική ενεργητικού παρακειμένου, του ρήματος credo, credidi, creditum, credĕre 3 = πιστεύω
patriae: δοτική ενικού, θηλυκό, α’ κλίση, του ουσιαστικού patria –ae = πατρίδα
consulturum esse: απαρέμφατο ενεργητικού μέλλοντα, του ρήματος consulo, consului, consultum, consulĕre 3 = φροντίζω
nisi: υποθετικός αποφατικός σύνδεσμος = αν δεν
vos: ονομαστική πληθυντικού, αρσενικό, β’ πρόσωπο, της προσωπικής αντωνυμίας = εσείς
ipsi: ονομαστική πληθυντικού, αρσενικό, της οριστικής αντωνυμίας ipse, ipsa, ipsum = ίδιος, -α, -ο
patriae: δοτική ενικού, θηλυκό, α’ κλίση, του ουσιαστικού patria –ae = πατρίδα
consulueritis: β’ πληθυντικό, υποτακτική ενεργητικού παρακειμένου, του ρήματος consulo, consului, consultum, consulĕre 3 = φροντίζω
mementote: β’ πληθυντικό, προστακτική ενεργητικού μέλλοντα με σημασία ενεστώτα, του ελλειπτικού ρήματος memini – meminisse = θυμάμαι
rem: αιτιατική ενικού, θηλυκό, ε’ κλίση, του ουσιαστικού res, rei = πράγμα
publicam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, β’ κλίση, του επιθέτου publicus, –a, –um = δημόσιος → δεν σχηματίζει παραθετικά
rem publicam: όλο μαζί αποτελεί σύνθετο ουσιαστικό = πολιτεία → δεν σχηματίζει πληθυντικό
in: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = σε
extremο: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, β’ κλίση, του επιθέτου extremus, -a, -um = έσχατος, -η, -ο. Αποτελεί υπερθετικό βαθμό του επιθέτου exterus, -a, -um → Παραθετικά: exterior, -ior, -ius, extremus, -a, -um/ extimus, -a, -um.
discrimine: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, γ’ κλίση, του ουσιαστικού discrimen –inis = κίνδυνος
quondam: χρονικό επίρρημα = κάποτε
fuisse: απαρέμφατο παρακειμένου, του ρήματος sum, – fui, -, esse = είμαι, υπάρχω, βρίσκομαι
Statim: χρονικό επίρρημα = αμέσως
-que: συμπλεκτικός σύνδεσμος = και → χρησιμοποιείται ως εγκλιτική λέξη
sumptum est: γ’ ενικό, οριστική παθητικού παρακειμένου, του ρήματος sumo, sumpsi, sumptum, sumĕre 3 = αρχίζω
Punicum: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, β’ κλίση, του επιθέτου Punicus, –a, –um = Καρχηδονιακός → δεν σχηματίζει παραθετικά
bellum: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, β’ κλίση, του ουσιαστικού bellum –i = πόλεμος
tertium: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, β’ κλίση, του τακτικού αριθμητικού tertius, –a, –um = τρίτος, -η, -ο → δεν σχηματίζει κλητική
quo: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο
Carthago: ονομαστική ενικού, θηλυκό, γ’ κλίση, του ουσιαστικού Carthago –inis = Καρχηδόνα → ως κύριο όνομα δεν διαθέτει πληθυντικό
deleta est: γ’ ενικό, οριστική παθητικού παρακειμένου, του ρήματος deleo, delevi, deletum, delēre 2 = καταστρέφω

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ TΑΞΙΝΟΜΗΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

curia -ae: θηλυκό patria -ae: θηλυκό fiducia -ae: θηλυκό → δεν έχει πληθυντικό

Β΄ κλίση

ficus –i: θηλυκό → κατά τη δ’ κλίση σχηματίζει μόνο τους τύπους που λήγουν σε –us και –u murus –i: αρσενικό periculum –i: ουδέτερο bellum –i: ουδέτερο

Γ΄ κλίση

Cato –οnis: αρσενικό → δεν έχει πληθυντικό Carthago –inis: θηλυκό → δεν έχει πληθυντικό pater –tris: αρσενικό → ετερόσημο (pater –tris: ο πατέρας, patres –trum: οι Συγκλητικοί)/ γενική πληθυντικού: patrum arbor –oris: θηλυκό hostis –is: αρσενικό και θηλυκό opes –um: θηλυκό → ετερόσημο ((ops), opis = βοήθεια, opes –um = οι δυνάμεις) urbs –is: θηλυκό discrimen –inis: ουδέτερο

Δ΄ κλίση

ficus –i: θηλυκό → κατά τη δ’ κλίση σχηματίζει μόνο τους τύπους που λήγουν σε –us και –u

E΄ κλίση

dies, diei: αρσενικό res, rei: θηλυκό

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

tertius, –a, –um → δεν σχηματίζει κλητική ούτε παραθετικά nimius, –a, –um → σχηματίζει περιφραστικά παραθετικά (magis nimius, –a, –um, maxime nimius, –a, –um) publicus, –a, –um → δεν σχηματίζει παραθετικά extremus, –a, –um: υπερθετικός του exterus, -a, -um → ανώμαλα παραθετικά: exterior, –ior, –ius, extremus, -a, -um/ extimus, -a, -um Punicus, –a, –um → δεν σχηματίζει παραθετικά

Γ΄ κλίση

praecox, praecox, praecox (-cis) omnis, -is, -e → δεν σχηματίζει παραθετικά recens, recens, recens (-ntis) → Παραθετικά: recentior, -ior, -ius recentissimus, -a, -um

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

quidam, quaedam, quoddam (αόριστη επιθετική) hic, haec, hoc (δεικτική) qui, quae, quod (αναφορική) tu (προσωπική) nemo (αόριστη ουσιαστική) ipse, ipsa, ipsum (οριστική)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

interrogo, interrogavi, interrogatum, interrogāre puto, putavi, putatum, putāre tutor, tutatus sum, tutāri (αποθετικό)

2η Συζυγία

habeo, habui, habitum, habēre caveo, cavi, cautum, cavēre deleo, delevi, deletum, delēre

3η Συζυγία

ostendo, ostendi, ostentum/ostensum, ostendĕre decerpo, decerpsi, decerptum, decerpĕre dico, dixi, dictum, dicĕre (β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic) confido, confisus sum, confidĕre (ημιαποθετικό) depono, deposui, depositum, deponĕre credo, credidi, creditum, credĕre consulo, consului, consultum, consulĕre sumo, sumpsi, sumptum, sumĕre

4η Συζυγία

scio, sci(v)i, scitum, scire (προστακτική ενεστώτα: scito, scitote, προστακτική μέλλοντα: scito, scito, scitote, sciunto)

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ

affero, attuli, allatum, afferre (β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα: affer) inquam (ελλειπτικό) sum, fui, -, esse nolo, nolui, -, nolle memini, meminisse (ελλειπτικό) (προστακτική μέλλοντα με σημασία ενεστώτα: memento, mementote)

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

quando prope (Συγκριτικός: propius, Υπερθετικός: proxime) quondam tam statim

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

in (+ αφαιρετική/αιτιατική) ex (+ αφαιρετική) ante (+ αιτιατική) a(b) (+ αφαιρετική)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

-que (συμπλεκτικός) → εγκλιτικό cum (χρονικός, ο ιστορικός-διηγηματικός) itaque (παρατακτικός-συμπερασματικός) atqui (αντιθετικός) nisi (υποθετικός)

Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine: Κύρια πρόταση κρίσεως.

Cato: υποκείμενο στο attulit ficum: αντικείμενο στο attulit praecocem: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο ficum in curiam: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση σε τόπο στο attulit die: αφαιρετική του χρόνου στο attulit quodam: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο die ex Carthagine: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της προέλευσης στο attulit

ostendensque patribus inquit: κύρια πρόταση κρίσεως (Σημείωση: συνδέεται παρατακτικά-συμπλεκτικά με την προηγούμενη με το εγκλιτικό –que)

inquit: ρήμα (Cato): εννοούμενο υποκείμενο στο inquit ostendensque: επιρρηματική χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος Cato. Δηλώνει το σύγχρονο.Ανάλυση: cum ostenderet ή dum ostendit. patribus: έμμεσο αντικείμενο στο ostendens (eam, δηλαδή ficum): εννοούμενο άμεσο αντικείμενο στο ostendens.

Interrogo vos: Κύρια πρόταση κρίσεως.

Interrogo: ρήμα (ego): εννοούμενο υποκείμενο στο interrogo vos: άμεσο αντικείμενο στο interrogo

quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής αγνοίας ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα της κύριας πρότασης interrogo. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα quando και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενό της. Συγκεκριμένα, με υποτακτική ενεστώτα (putetis), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (interrogo) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

putetis: ρήμα (vos): εννοούμενο υποκείμενο στο putetis decerptam esse: αντικείμενο στο putetis, ειδικό απαρέμφατο ficum: υποκείμενο στο decerptam esse (ετεροπροσωπία) hanc: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο ficum ex arbore: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της προέλευσης στο decerptam esse quando: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο decerptam esse

Cum omnes recentem esse dixissent: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το inquit. Εισάγεται με τον cum τον ιστορικό-διηγηματικό, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, με υποτακτική υπερσυντελίκου (dixissent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (inquit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

dixissent: ρήμα omnes: υποκείμενο στο dixissent esse: αντικείμενο στο dixissent, ειδικό απαρέμφατο (ficum): εννοούμενο υποκείμενο στο esse (ετεροπροσωπία) recentem: κατηγορούμενο στο ficum

inquit: κύρια παρενθετική πρόταση

inquit: ρήμα (Cato): εννοούμενο υποκείμενο στο inquit

Atqui ante tertium diem scitote decerptam esse Carthagine: κύρια πρόταση επιθυμίας (με προστακτική)

scitote: ρήμα (vos): εννοούμενο υποκείμενο στο scitote decerptam esse: αντικείμενο στο scitote, ειδικό απαρέμφατο (ficum): εννοούμενο υποκείμενο στο decerptam esse (ετεροπροσωπία) ante diem: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο decerptam esse tertium: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο diem Carthagine: απρόθετη αφαιρετική που δηλώνει στάση σε τόπο στο decerptam esse

Tam prope a muris habemus hostem!: κύρια επιφωνηματική πρόταση

habemus: ρήμα (nos): εννοούμενο υποκείμενο στο habemus hostem: αντικείμενο στο habemus prope: επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στο habemus a muris: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στο prope tam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο prope

Itaque cavete periculum: κύρια πρόταση επιθυμίας (με προστακτική)

cavete: ρήμα (vos): εννοούμενο υποκείμενο στο cavete periculum: αντικείμενο

tutamini patriam: κύρια πρόταση επιθυμίας (με προστακτική)

tutamini: ρήμα (vos): εννοούμενο υποκείμενο στο tutamini patriam: αντικείμενο

Opibus urbis nolite confidere: κύρια πρόταση επιθυμίας (με έκφραση απαγόρευσης: nolite confidere → ισοδυναμεί με προστακτική)

nolite: ρήμα (vos): εννοούμενο υποκείμενο στο nolite και στο confidere (ταυτοπροσωπία) confidere: αντικείμενο στο nolite, τελικό απαρέμφατο opibus: αφαιρετική οργανική του μέσου στο confidere urbis: γενική κτητική στο opibus nolite confidere: έκφραση απαγόρευσης. Η απαγόρευση μπορεί να δηλωθεί και ως εξής: ne confisi sitis

Fiduciam deponite: κύρια πρόταση επιθυμίας (με προστακτική)

deponite: ρήμα (vos): εννοούμενο υποκείμενο στο deponite fiduciam: αντικείμενο στο deponite

quae nimia vobis est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσεως, προσδιοριστική στο fiduciam. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός και με χρόνο ενεστώτα γιατί αναφέρεται στο παρόν.

est: ρήμα quae: υποκείμενο στο est nimia: κατηγορούμενο στο quae vobis: δοτική προσωπική κτητική στο est

Neminem credideritis patriae consulturum esse: κύρια πρόταση επιθυμίας (με έκφραση απαγόρευσης: neminem credideritis → ισοδυναμεί με προστακτική)

credideritis: ρήμα (vos): εννοούμενο υποκείμενο στο credideritis consulturum esse: αντικείμενο στο credideritis, ειδικό απαρέμφατο Neminem: υποκείμενο στο consulturum esse (ετεροπροσωπία) patriae: δοτική προσωπική χαριστική στο consulturum esse Neminem credideritis: έκφραση απαγόρευσης. Η απαγόρευση μπορεί να δηλωθεί και ως εξής: nolite aliquem credere

nisi vos ipsi patriae consulueritis: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση, που εισάγεται με τον υποθετικό αποφατικό σύνδεσμο nisi. Με εξάρτηση από το credideritis σχηματίζεται εξαρτημένος υποθετικός λόγος της ανοιχτής υπόθεσης (1ο είδος) στο μέλλον. Συγκεκριμένα, στην υπόθεση έχουμε υποτακτική παρακειμένου (consulueritis) και στην απόδοση απαρέμφατο μέλλοντα (consulturum esse).

Τροπή σε ανεξάρτητο υποθετικό λόγο: Υπόθεση: nisi vos ipsi patriae consulueritis (οριστική συντελεσμένου μέλλοντα) Απόδοση: nemo patriae consulet (οριστική μέλλοντα) consulueritis: ρήμα vos: υποκείμενο στο consulueritis patriae: δοτική προσωπική χαριστική στο consulueritis ipsi: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο vos

Mementote rem publicam in extremo discrimine quondam fuisse!: κύρια επιφωνηματική πρόταση

Mementote: ρήμα (vos): εννοούμενο υποκείμενο στο mementote fuisse: αντικείμενο στο mementote, ειδικό απαρέμφατο rem publicam: υποκείμενο στο fuisse (ετεροπροσωπία) in discrimine: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της κατάστασης στο fuisse extremο: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο discrimine quondam: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο fuisse

Statimque sumptum est Punicum bellum tertium: κύρια πρόταση κρίσεως.

sumptum est: ρήμα bellum: υποκείμενο στο sumptum est Punicum: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο bellum tertium: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο Punicum bellum Statimque: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο sumptum est

quo Carthago deleta est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσεως, προσδιοριστική στο bello. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός και με χρόνο παρακείμενο γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

deleta est: ρήμα Carthago: υποκείμενο στο deleta est quo: αφαιρετική του χρόνου στο deleta est.

Η ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ

Η προστακτική έγκλιση στα λατινικά διαθέτει μόνο ενεστώτα και μέλλοντα και στις δύο φωνές.

Γενικός τρόπος σχηματισμού

ενεστωτικό θέμα + καταλήξεις

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ

	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
α΄ β΄ γ΄ α΄ β΄ γ΄	- ama - - amā - te -	- dele - - delē- te -	- leg - e - - leg - ĭ - te -	- audi - - audī - te -

	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
α΄ β΄ γ΄ α΄ β΄ γ΄	- amā - to amā - to - ama - tōte ama - nto	- delē - to delē - to - dele - tōte dele - nto	- leg - ĭ - to leg - ĭ - to - leg - i - tōte leg - unto	- audī - to audī - to - audi - tōte audi - unto

ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ

	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
α΄ β΄ γ΄ α΄ β΄ γ΄	- amā - re - - amā - mini -	- delē - re - - delē - mini -	- legĕ - re - - leg - ĭ - mini -	- audī - re - - audi - mini -

	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
α΄ β΄ γ΄ α΄ β΄ γ΄	- amā - tor amā - tor - - ama - ntor	- delē - tor delē - tor - - dele - ntor	- leg - ĭ - tor leg - ĭ - tor - - leg - untor	- audī - tor audī - tor - - audi - untor

ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ SUM

	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
α΄ β΄ γ΄ α΄ β΄ γ΄	- es - - es - te -	- es - to es - to - es - tōte es - sunto

Επισημάνσεις - εξαιρέσεις:

Το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα των ομαλών ρημάτων 1ης, 2ης και 4ης συζυγίας είναι το ίδιο με το ενεστωτικό θέμα.

α). Το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα των ρημάτων facio, dico, duco σχηματίζεται με αποκοπή του τελικού –e. Δηλαδή:
facio → fac
dico → dic
duco → duc
β). Το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα του fero κάνει fer και του sum κάνει es. Τα σύνθετα όλων των παραπάνω ρημάτων θα συνεχίσουν να σχηματίζουν το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα χωρίς το τελικό –e (πχ. conduco → conduc, affero → affer), με εξαίρεση τα σύνθετα του facio που θα το σχηματίσουν σε –fice (πχ. interficio → interfice).

Τα ρήματα 3ης συζυγίας σε –io (που κλίνονται σαν το capio) στο β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα αποβάλλουν το –i- πριν το τελικό –e (πχ. capio → cape)

Πρακτικός κανόνας: το γ’ πληθυντικό της προστακτικής μέλλοντα Ε.Φ. και Π.Φ. σχηματίζονται όμοια με το γ’ πληθυντικό οριστικής ενεστώτα, αν προσθέσουμε τις καταλήξεις –o και –or αντίστοιχα.

Η πιο συνηθισμένη προστακτική είναι η προστακτική του ενεργητικού ενεστώτα, γι’ αυτό και συχνά αντικαθιστά και την αντίστοιχη προστακτική του μέλλοντα.

Το γ’ ενικό και το γ’ πληθυντικό πρόσωπο της προστακτικής του μέλλοντα χρησιμοποιούνται μόνο σε νόμους και συνθήκες.

Η προστακτική του μέλλοντα αναπληρώνει την προστακτική του ενεστώτα, όταν η τελευταία δεν υπάρχει. Αυτό παρατηρείται στα ρήματα memini και scio. Ειδικότερα :
α). Το memini θα σχηματίσει προστακτική ενεστώτα: memento, mementote.
β). Το scio θα σχηματίσει προστακτική ενεστώτα: scito, scitote.

Ασκήσεις:

1.Να γραφούν οι τύποι που ζητούνται:
ficum: η ονομαστική πληθυντικού
patribus: η γενική πληθυντικού
hanc: η δοτική ενικού
recentem: η αφαιρετική ενικού και ο ίδιος τύπος στον συγκριτικό βαθμό
diem: η δοτική πληθυντικού
hostem: η αιτιατική πληθυντικού
opibus: η γενική πληθυντικού
vobis: η γενική πληθυντικού
neminem: η γενική ενικού
discrimine: η ονομαστική πληθυντικού

2. Να γραφούν οι τύποι που ζητούνται:

attulit: το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα
decerptam esse: το απαρέμφατο μέλλοντα στην ίδια φωνή
dixissent: το γ’ πληθυντικό προστακτικής μέλλοντα
scitote: το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα
cavete: η ονομαστική ενικού μετοχής μέλλοντα και στα τρία γένη
tutamini: το απαρέμφατο μέλλοντα (να ληφθεί υπόψη το υποκείμενο)
nolite: το γ’ ενικό οριστικής ενεστώτα
confidere: το γ’ πληθυντικό υποτακτικής υπερσυντελίκου (να ληφθεί υπόψη το υποκείμενο)
consulturum esse: το β’ πληθυντικό υποτακτικής παρακειμένου
mementote: το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα

3. Στις παρακάτω προτάσεις να δηλωθεί η απαγόρευση με άλλο τρόπο:

Opibus urbis nolite confidere (μάθημα 25).

Neminem credideritis patriae consulturum esse (μάθημα 25).

4. Στην παρακάτω πρόταση να τραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική.
Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex Carthagine.

5. Να εντοπιστούν οι δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου, να χαρακτηριστούν και να δικαιολογηθεί ο τρόπος εισαγωγής και εκφοράς τους.

6. Να μετατραπεί η παρακάτω πρόταση από πλάγιο λόγο σε ευθύ: Cum omnes recentem esse dixissent.

7. Να εντοπιστούν οι δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου, να χαρακτηριστούν και να δικαιολογηθεί ο τρόπος εισαγωγής και εκφοράς τους.

8. Τα ρήματα ignoro (1), respondeo (2), impono (3), aperio (4) να κλιθούν στην προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα και στις δυο φωνές.

9. Να γραφούν οι τύποι της προστακτικής που ζητούνται:
everto: το γ’ ενικό προστακτικής μέλλοντα Ε.Φ.
recipio: το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα Ε.Φ.
do: το γ’ πληθυντικό προστακτικής μέλλοντα Ε.Φ.
caveo: το β’ πληθυντικό προστακτικής μέλλοντα Ε.Φ.
scio: το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα Ε.Φ.
tutor: το β’ ενικό προστακτικής μέλλοντα
sum: το γ’ πληθυντικό προστακτικής μέλλοντα
dico: το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα Ε.Φ.
sentio: το β’ πληθυντικό προστακτικής μέλλοντα Ε.Φ.
cognosco: το β’ πληθυντικό προστακτικής ενεστώτα Π.Φ.
loquor: το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα
adficio: το β’ ενικό προστακτικής ενεστώτα Ε.Φ.
habeo: το γ’ ενικό προστακτικής μέλλοντα Π.Φ.
affero: το β’ ενικό και πληθυντικό προστακτικής ενεστώτα Ε.Φ.
venio: το γ’ πληθυντικό προστακτικής μέλλοντα Ε.Φ.

10. Να συμπληρωθούν τα κενά με το σωστό τύπο της προστακτικής.

(Tu) ……………………. epistulam ad Ciceronem (defero)

(Vos) ……………………. Capitolium (deleo)

(Vos) ……………………. rem publicam (gero)

(Illi) ……………………. pacem (tutor)!

(Vos) ……………………. verbis antiquiorum (utor)

(Tu) ……………………. piscatoriam naviculam (conduco)