Λατινικά Β΄θρ: Γραμματική Ι

1^ο Μάθημα Γραμματικής

A. Ουσιαστικό

Ι. Στη λατινική τα γένη είναι τρία (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο), οι πτώσεις, όμως, είναι έξι (ονομαστική, γενική, δοτική, αιτιατική, κλητική και αφαιρετική) και οι κλίσεις, ανάλογα με την κατάληξη, πέντε.

Η 1^η κλίση περιλαμβάνει ουσιαστικά μόνον αρσενικού και θηλυκού γένους, τα οποία κλίνονται ως εξής:

1^η Κλίση Ουσιαστικών

	Ενικός Αριθμός	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική	poet – a	poet – ae
Γενική	poet – ae	poet – arum
Δοτική	poet – ae	poet – is
Αιτιατική	poet – am	poet – as
Κλητική	poet – a	poet – ae
Αφαιρετική	poet – a	poet - is

Εξαιρέσεις:

1. Aeneas: η αιτιατική σε Αenean
2. Anchises: η αιτιατική σε Αnchisen
3. dea (θεά) και filia (κόρη): τη δοτική και αφαιρετική του πληθυντικού σε –abus αντί σε –is, δηλ. deabus, filiabus, όταν διακρίνονται από τα αρσενικά της 2^ης κλίσης deus και filius.
4. familia: διπλοτυπία στη γενική ενικού, δηλ. familiae και familias.

Τα ουσιαστικά της 1^ης κλίσης είναι κατά βάση θηλυκού γένους· εξαιρούνται όσα σημαίνουν άνδρες, επαγγέλματα ανδρών, λαούς, αρσενικά ζώα, ποταμούς, ανέμους: nauta, poeta, Persa, Sequana.

!!! Προσοχή: στη λατινική δεν υπάρχει άρθρο.

ΙΙ. Ασκήσεις:

1. Να δώσετε το τύπο που ζητείται στην παρένθεση:

epistula (δοτ. πληθ.): ………………………………

incola (κλητ. ενικού): ………………………………

cura (αφαιρ. πληθυντικού): ………………………..

miseria (γεν. πληθυντικού): ………………………..

amica (γεν. ενικού): ……………………………….

terra (αιτιατ. ενικού): ……………………………..

2. Να αναγνωρίσετε πλήρως γραμματικά τους τύπους:

poetis………………………………………………….

Romam……………………………………………….

terrarum………………………………………………

amicis………………………………………………..

B. Ρήμα

Ι. Παρεπόμενα του ρήματος και στη λατινική γλώσσα είναι η διάθεση, η φωνή, η έγκλιση, ο χρόνος, ο αριθμός, το πρόσωπο και η συζυγία. Οι διαφορές με την ελληνική είναι οι εξής:

1. Η λατινική δεν έχει ευκτική.

2. Στους ονοματικούς τύπους του ρήματος η λατινική έχει, εκτός από το απαρέμφατο και τη μετοχή, το σουπίνο, το γερούνδιο και το γερουνδιακό.

[Για τους τύπους αυτούς θα μάθουμε στην επόμενη τάξη, ωστόσο αξίζει να έχουμε υπόψη μας τα εξής:

• το σουπίνο έχει δύο τύπους: αιτιατική σε –um, που δηλώνει πάντα σκοπό και τίθεται συνήθως ως συμπλήρωμα ρημάτων κίνησης, και αφαιρετική σε –u, που δηλώνει πάντα αναφορά (π.χ. amatum, amatu). Σχηματίζεται από το ρηματικό θέμα, το πρόσφημα –t– ή –s– και τις καταλήξεις –um, –u.  
• το γερούνδιο έχει μόνο πλάγιες πτώσεις, γενική σε –ndi, δοτική σε –ndo, αιτιατική σε –ndum και αφαιρετική σε –ndo, οι οποίες αντιστοιχούν στις πλάγιες πτώσεις του έναρθρου απαρεμφάτου της ελληνικής (π.χ. ars amandi: η τέχνη του αγαπάν, η τέχνη του να αγαπά κάποιος κάτι, modus vivendi: τρόπος του ζην, τρόπος ζωής).
• το γερουνδιακό λήγει σε –ndus, –nda, –ndum, είναι επίθετο τριγενές, τρικατάληκτο με διάθεση παθητική, και αντιστοιχεί στα ρηματικά επίθετα σε –τέος, –τέα, –τέον της ελληνικής (π.χ. amanda est Musa: αγαπητέα εστί η Μούσα, η Μούσα πρέπει / αξίζει να αγαπηθεί)].  

3. Στη λατινική δεν υπάρχει αόριστος (η λειτουργία του επιτελείται από τον παρακείμενο), ενώ σε αντίθεση με την αρχαία ελληνική συμπληρώνεται πάντα ο συντελεσμένος μέλλοντας.

4. Στη λατινική τα ρήματα διακρίνονται σε τέσσερις συζυγίες, ανάλογα με την κατάληξη του απαρεμφάτου: –are, –ere (τονισμός στην παραλήγουσα), –ere (τονισμός στην προπαραλήγουσα) και –ire. Αφαιρώντας την κατάληξη –re εντοπίζουμε το ενεστωτικό θέμα κάθε ρήματος.

5. Οι βασικές καταλήξεις του ρήματος στην οριστική και υποτακτική ενεργητικής φωνής όλων των χρόνων (με κάποιες διαφορές στην οριστική παρακειμένου) είναι –o ή –m, – s, –t, –mus, –tis, –nt.

Ενεργητική Φωνή

Ενεστώτας – Οριστική

	Α΄ συζυγία	Β΄ συζυγία
			Βοηθητικό esse
Απαρέμφατο	amare (αγαπώ)	delere (σκοτώνω)	esse (είμαι)
ego	amo*	dele-o	sum
tu	ama-s	dele-s	es
hic, haec, hoc	ama-t	dele-t	est
nos	ama-mus	dele-mus	sumus
vos	ama-tis	dele-tis	estis
hi, hae, haec	ama-nt	dele-nt	sunt

* από συναίρεση: ama – o < amo

II. Άσκηση: Να συμπληρώσετε τον πίνακα

	oppugno	expugno	Navigo	turbo	porto	fundo
nos
tu
hic
vos
hae

*******

2^ο Μάθημα Γραμματικής

2^η Κλίση Ουσιαστικών

Τα ουσιαστικά της 2^ης κλίσης είναι αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα. Τα αρσενικά και τα θηλυκά κλίνονται ως εξής:

	Ενικός Αριθμός	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική	scopul-us	scopul-i
Γενική	scopul-i	scopul-orum
Δοτική	scopul-o	scopul-is
Αιτιατική	scopul-um	scopul-os
Κλητική	scopul-e	scopul-i
Αφαιρετική	scopul-o	scopul-is

Τα ουδέτερα κλίνονται ως εξής:

	Ενικός Αριθμός	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική	don-um	don-a
Γενική	don-i	don-orum
Δοτική	don-o	don-is
Αιτιατική	don-um	don-a
Κλητική	don-um	don-a
Αφαιρετική	don-o	don-is

Εξαιρέσεις:

1. Μερικά αρσενικά έχασαν την κατάληξη –us της ονομαστικής και –e της κλητικής. Αυτά κλίνονται ως εξής:

	Ενικός Αριθμός	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική	puer (παιδί)	puer-i
Γενική	puer-i	puer-orum
Δοτική	puer-o	puer-is
Αιτιατική	puer-um	puer-os
Κλητική	puer	puer-i
Αφαιρετική	puer-o	puer-is

2. Μερικά άλλα αφού έχασαν την κατάληξη –us ανέπτυξαν ένα –e πριν το –r. Αυτά κλίνονται ως εξής:

	Ενικός Αριθμός	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική	ager (<agrus> αγρός)	agr-i
Γενική	agr-i	agr-orum
Δοτική	agr-o	agr-is
Αιτιατική	agr-um	agr-os
Κλητική	ager	agr-i
Αφαιρετική	agr-o	agr-is

3. Τα υπερδισύλλαβα σε –ius, -ium λήγουν στη γενική ενικού σε –ii και σε-i, π.χ. consilium  - ii και -i.

4. Τα σε – ius γνήσια λατινικά ονόματα και το filius έχουν την κλητική ενικού σε –i και όχι σε –ie, π.χ. Tulli (ω Τύλλιε), fili (ω γιε)

B. Κλίση Δευτεροκλίτων Επιθέτων

Κλίνονται το αρσενικό και το ουδέτερο γένος κατά τη 2^η κλίση και το θηλυκό γένος κατά την 1^η κλίση. Έτσι, έχουν τις καταλήξεις:

• -us, -a, -um (π.χ. plenus-a-um = γεμάτος): κλίνονται κατά τα scopulus-poeta-donum.
• -er, -era, -erum (π.χ. miser-a-um = αξιοθρήνητος): κλίνονται κατά τα puer-poeta-donum.
• -er, -ra, rum (π.χ. pulcher-pulchra-pulchrum = ωραίος): κλίνονται κατά τα ager-poeta-donum.  

Γ. Κλίση Προσωπικής Αντωνυμίας

Ενικός Αριθμός

	α΄ πρόσωπο	β΄ πρόσωπο	γ΄ πρόσωπο
Ονομαστική	ego	tu	-
Γενική	mei	tui	sui
Δοτική	mihi	tibi	sibi
Αιτιατική	me	te	se
Κλητική	-	-	-
Αφαιρετική	a me	a te	a se

Πληθυντικός Αριθμός

	α΄ πρόσωπο	β΄ πρόσωπο	γ΄ πρόσωπο
Ονομαστική	nos	vos	-
Γενική	nostri / nostum	vestri / vestrum	sui
Δοτική	nobis	vobis	sibi
Αιτιατική	nos	vos	se
Κλητική	-	-	-
Αφαιρετική	a nobis	a vobis	a se

Κλίση Δεικτικής Αντωνυμίας ille – illa – illud (αυτός-ή-ό)

Ενικός Αριθμός

	αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
Ονομαστική	ille	illa	illud
Γενική	illius	illius	illius
Δοτική	illi	illi	illi
Αιτιατική	illum	illam	illud
Κλητική	-	-	-
Αφαιρετική	illo	illa	illo

Πληθυντικός Αριθμός

	αρσενικό	θηλυκό	ουδέτερο
Ονομαστική	illi	illae	illa
Γενική	illorum	illarum	illorum
Δοτική	illis	illis	illis
Αιτιατική	illos	illas	illa
Κλητική	-	-	-
Αφαιρετική	illis	illis	illis

*******

3^ο Μάθημα Γραμματικής

Ι. Κλίση Δευτεροκλίτων Επιθέτων

Κλίνονται το αρσενικό και το ουδέτερο γένος κατά τη 2^η κλίση και το θηλυκό γένος κατά την 1^η κλίση. Είναι πάντα τρικατάληκτα κι έχουν τις εξής καταλήξεις:

-us, -a, -um (π.χ. plenus-a-um = γεμάτος): κλίνονται κατά τα scopulus-poeta-donum.

-er, -era, -erum (π.χ. miser-a-um = αξιοθρήνητος): κλίνονται κατά τα puer-poeta-donum.

-er, -ra, rum (π.χ. pulcher-pulchra-pulchrum = ωραίος): κλίνονται κατά τα ager-poeta-donum. 

ΙΙ. 3^η Κλίση Ουσιαστικών

Η γνώση του γραμματικού γένους των ουσιαστικών της Γ΄ κλίσης είναι απαραίτητη όχι μόνο για την κλίση των συνεκφορών (=επίθετο με ουσιαστικό), αλλά και για την κλίση των ουσιαστικών (τα αρσενικά και τα θηλυκά κλίνονται με τον ίδιο τρόπο, ενώ τα ουδέτερα κλίνονται διαφορετικά). Αυτό σημαίνει πως μαθαίνουμε πάντα και το γένος κάθε ουσιαστικού.

Τα ουσιαστικά της Γ΄ κλίσης διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: περιττοσύλλαβα (προστίθεται μια συλλαβή στη γενική ενικού και είναι αρσενικά και θηλυκά), ισοσύλλαβα (δεν προστίθεται μια συλλαβή στη γενική ενικού, δηλαδή διατηρούν τον ίδιο αριθμό συλλαβών, και είναι αρσενικά και θηλυκά) και ουδέτερα (άλλοτε περιττοσύλλαβα και άλλοτε ισοσύλλαβα, με ιδιαίτερη κατηγορία όσα λήγουν σε –e, –al, –ar).

Όλα, όμως, έχουν τη γενική ενικού σε –is. Συγκεκριμένα:

Α. Περιττοσύλλαβα: lex-legis (θηλυκό) = ο νόμος

	Ενικός Αριθμός	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική	lex	leges
Γενική	legis	legum
Δοτική	legi	legibus
Αιτιατική	legem	leges
Κλητική	lex	leges
Αφαιρετική	lege	legibus

B. Ισοσύλλαβα: collis-collis (αρσενικό) = το βουναλάκι

	Ενικός Αριθμός	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική	collis	colles
Γενική	collis	collium
Δοτική	colli	collibus
Αιτιατική	collem	colles
Κλητική	collis	colles
Αφαιρετική	colle	collibus

Γ. Ουδέτερα: corpus-corporis (ουδέτερο) = το σώμα

	Ενικός Αριθμός	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική	corpus	corpora
Γενική	corporis	corporum
Δοτική	corpori	corporibus
Αιτιατική	corpus	corpora
Κλητική	corpus	corpora
Αφαιρετική	corpore	corporibus

Δ. Ουδέτερα με κατάληξη –e, –al, –ar: mare-maris (ουδέτερο) = η θάλασσα

	Ενικός Αριθμός	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική	mare	maria
Γενική	maris	marium
Δοτική	mari	maribus
Αιτιατική	mare	maria
Κλητική	mare	maria
Αφαιρετική	mari	maribus

Εξαιρέσεις στα ουσιαστικά της Γ΄ Κλίσης

1. Στα περιττοσύλλαβα:

Δεν έχουν τη γενική πληθυντικού σε –um αλλά σε –ium   τα ουσιαστικά που το θέμα τους τελειώνει με δύο ή περισσότερα σύμφωνα, π.χ. το urbs-urbis (πόλη) έχει γενική πληθυντικού urbium διότι το θέμα του λήγει με δύο σύμφωνα (-rb-). [Υπενθύμιση: για να βρω το θέμα ενός ουσιαστικού αφαιρώ την κατάληξη της γενικής ενικού]. Εξαίρεση αποτελούν τα mater-matris (μητέρα), pater-patris (πατέρας) και frater-fratris (αδελφός) που έχουν τη γενική πληθυντικού κανονικά σε –um.

2. Στα ισοσύλλαβα:

Δεν έχουν την ονομαστική και την κλητική ενικού σε –is αλλά σε –es τα caedes-is (θηλυκό, η σφαγή) και sedes-is (θηλυκό, το κάθισμα).

Δεν έχουν τη γενική πληθυντικού σε –ium αλλά σε –um τα sedes-is (θηλυκό, το κάθισμα), senex-senis (αρσενικό, ο γέρος) και iuvenis-is (αρσενικό και θηλυκό, ο νέος).

Δεν έχουν την αιτιατική ενικού σε –em και την αφαιρετική ενικού σε –e, αλλά σε –im και –i αντίστοιχα, τα febris-is (θηλυκό, ο πυρετός) και turris-is (θηλυκό, ο πύργος).

ΙΙΙ. Ασκήσεις

1.Να κλιθούν τα ουσιαστικά dux-ducis (αρσ., ο ηγεμόνας), navis-is (θηλ., το καράβι), nomen-nominis (ουδ., το όνομα), animal-alis (ουδ., το ζώο).

	Ενικός Αριθμός
Ονομαστική
Γενική
Δοτική
Αιτιατική
Κλητική
Αφαιρετική

	Πληθυντικός Αριθμός
Ονομαστική
Γενική
Δοτική
Αιτιατική
Κλητική
Αφαιρετική

2. Να δοθούν οι τύποι που ζητούνται εντός της αγκύλης:

nox-noctis (θηλ., η νύχτα) [γενική πληθυντικού]:………………………………….......

exemplar-is (ουδ., το παράδειγμα) [αιτιατική πληθυντικού]:…………………………

exemplar-is (ουδ., το παράδειγμα) [αφαιρετική ενικού]:………………………………

lax-lactis (θηλ., το γάλα) [γενική πληθυντικού]:………………………………………

opus-operis (αρσ., το έργο) [δοτική πληθυντικού]:…………………………………….

*******

4^ο Μάθημα Γραμματικής

Κλίση Αντωνυμιών

A. Κτητικές Αντωνυμίες. Είναι οι εξής:

A΄ ενικού προσώπου: meus-mea-meum (δικός μου, δική μου, δικό μου)

Β΄ ενικού προσώπου: tuus-tua-tuum (δικός σου, δική σου, δικό σου)

Γ΄ ενικού προσώπου: suus-sua-suum (δικός του, δική του, δικό του)

Α΄ πληθυντικού προσώπου: noster-nostra-nostrum (δικοί μας, δικές μας, δικά μας)

Β΄ πληθυντικού προσώπου: vester-vestra-vestrum (δικοί σας, δικές σας, δικά σας)

Γ΄ πληθυντικού προσώπου: suus-sua-suum (δικοί τους, δικές τους, δικά τους)

Παρατηρήσεις:

1. Ενώ οι περισσότερες αντωνυμίες είναι ιδιόκλιτες, κλίνονται δηλαδή με έναν δικό τους, ιδιαίτερο τρόπο, οπότε πρέπει να γνωρίζουμε την κλίση καθεμιάς, οι κτητικές αντωνυμίες δεν είναι ιδιόκλιτες, καθώς κλίνονται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα, δηλαδή το αρσενικό και το ουδέτερο κλίνεται κατά την Β΄ κλίση, ενώ το θηλυκό κατά την Α΄ κλίση.

2. Ενώ οι αντωνυμίες, όπως και στα ελληνικά, ΔΕΝ έχουν κλητική, η κτητική αντωνυμία α΄ προσώπου στο αρσενικό και στο θηλυκό έχει κλητική (και μάλιστα στο αρσενικό είναι ανώμαλη, αφού αντί να κάνει σε mee όπως θα έπρεπε κάνει σε meus ή mi).

3. H κλίση, λοιπόν, των κτητικών αντωνυμιών είναι η ακόλουθη:

Α΄ Ενικού Προσώπου                                        Β΄ Ενικού Προσώπου

    Ενικός Αριθμός                                                                  Ενικός Αριθμός

Ονομαστική	meus	mea	meum	tuus	tua	tuum
Γενική	mei	meae	mei
Δοτική	meo	meae	meo
Αιτιατική	meum	meam	meum
Κλητική	meus / mi	mea	-
Αφαιρετική	meo	meae	meo

Πληθυντικός Αριθμός                                          Πληθυντικός Αριθμός

Ονομαστική	mei	meae	mea
Γενική	meorum	mearum	meorum
Δοτική	meis	meis	meis
Αιτιατική	meos	meas	mea
Κλητική	-	-	-
Αφαιρετική	meis	meis	meis

   Α΄ Πληθυντικού Προσώπου                                 Β΄ Πληθυντικού Προσώπου       Ενικός Αριθμός                                                     Ενικός Αριθμός

Ονομαστική	noster	nostra	nostrum	vester	vestra	vestrum
Γενική	nostri	nostrae	nostri	vestri
Δοτική	nostro	nostrae	nostro
Αιτιατική	nostrum	nostram	nostrum
Κλητική	-	-	-
Αφαιρετική	nostro	nostrae	nostro

                      Πληθυντικός Αριθμός                                              Πληθυντικός Αριθμός

Ονομαστική	nostri	nostrae	nostra
Γενική	nostrorum	nostrarum	nostrorum
Δοτική	nostris	nostris	nostris
Αιτιατική	nostros	nostras	nostra
Κλητική	-	-	-
Αφαιρετική	nostris	nostris	nostris

Γ΄ Ενικού και Γ΄ Πληθυντικού Προσώπου

                                  Ενικός Αριθμός

Ονομαστική	suus	sua	suum
Γενική
Δοτική
Αιτιατική
Κλητική	-	-	-
Αφαιρετική

Πληθυντικός Αριθμός

Ονομαστική
Γενική
Δοτική
Αιτιατική
Κλητική	-	-	-
Αφαιρετική

Β. Δεικτικές Αντωνυμίες

1. Για τη δεικτική αντωνυμία ille-illa-ilud (εκείνος-η-ο) βλ. 2^ο μάθημα γραμματικής.

2. Οι δεικτικές αντωνυμίες is-ea-id (αυτός-ή-ό, λειτουργεί και σαν επαναληπτική) και hic-haec-hoc (αυτός-ή-ό) είναι ιδιόκλιτες και κλίνονται ως εξής:

Ενικός Αριθμός

Ονομαστική	is	ea	id	hic	haec	hoc
Γενική	eius	eius	eius	huius	huius	huius
Δοτική	ei	ei	ei	huic	huic	huic
Αιτιατική	eum	eam	id	hunc	hanc	hoc
Κλητική	-	-	-	-	-	-
Αφαιρετική	eo	ea	eo	hoc	hac	hoc

Πληθυντικός Αριθμός

Ονομαστική	ei / ii / i	eae	ea	hi	hae	haec
Γενική	eorum	earum	eorum	horum	harum	horum
Δοτική	eis / iis / is	eis/iis/is	eis/iis/is	his	his	his
Αιτιατική	eos	eas	ea	hos	has	haec
Κλητική	-	-	-	-	-	-
Αφαιρετική	eis / iis / is	eis/iis/is	eis/iis/is	his	his	his

*******

5^ο Μάθημα Γραμματικής

Α. Άλλες αντωνυμίες.

Η αντωνυμία ipse-ipsa-ipsum (ίδιος-α-ο) είναι οριστική, ενώ η αντωνυμία qui-quae-quod (ο οποίος-α-ο) είναι αναφορική. Κλίνονται ως εξής:

Ενικός Αριθμός

Ονομαστική	ipse	ipsa	ipsum	qui	quae	quod
Γενική	ipsius	ipsius	ipsius	cuius	cuius	cuius
Δοτική	ipsi	ipsi	ipsi	cui	cui	cui
Αιτιατική	ipsum	ipsam	ipsum	quem	quam	quod
Κλητική	-	-	-	-	-	-
Αφαιρετική	ipso	ipsa	ipso	quo	qua	quo

Πληθυντικός Αριθμός

Ονομαστική	ipsi	ipsae	ipsa	qui	quae	quae
Γενική	ipsorum	ipsarum	ipsorum	quorum	quarum	quorum
Δοτική	ipsis	ipsis	ipsis	quibus	quibus	quibus
Αιτιατική	ipsos	ipsas	ipsa	quos	quas	quae
Κλητική	-	-	-	-	-	-
Αφαιρετική	ipsis	ipsis	ipsis	quibus	quibus	quibus

***

Β. Σχηματισμός Οριστικής Παρατατικού και Μέλλοντα Ενεργητικής Φωνής.

Ι. Η οριστική παρατατικού σχηματίζεται βάσει του τύπου:

Ενεστωτικό Θέμα+ba+βασικές καταλήξεις

Οριστική Παρατατικού Ενεργητικής Φωνής

	Α΄ συζυγία	Β΄ συζυγία
			Βοηθητικό esse
Απαρέμφατο	amare (αγαπώ)	delere (σκοτώνω)	esse (είμαι)
ego	ama–ba–m	delebam	era–m
tu	amabas	delebas	eras
hic, haec, hoc	amabat	delebat	erat
nos	amabamus	delebamus	eramus
vos	amabatis	delebatis	eratis
hi, hae, haec	amabant	delebant	erant

ΙI. Η οριστική μέλλοντα σχηματίζεται βάσει του τύπου:

Ενεστωτικό Θέμα +b+συνδετικό φωνήεν (o, i, u)+βασικές καταλήξεις

Οριστική Μέλλοντα Ενεργητικής Φωνής

	Α΄ συζυγία	Β΄ συζυγία
			Βοηθητικό esse
Απαρέμφατο	amare (αγαπώ)	delere (σκοτώνω)	esse (είμαι)
ego	ama–b–ο	delebo	ero
tu	amabis	delebis	eris
hic, haec, hoc	amabit	delebit	erit
nos	amabimus	delebimus	erimus
vos	amabitis	delebitis	eritis
hi, hae, haec	amabunt	delebunt	erunt

Γ. Ασκήσεις:

1. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τους τύπους οριστικής παρατατικού που ζητούνται:

	foveo	expugno	habeo	turbo	porto	moveo
nos
tu
hic
vos
hae

2. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τους τύπους οριστικής μέλλοντα που ζητούνται:

hic		expugnabit
nos	movebimus
tu				fovebis
ego						habebo
vos			navigabitis
hae					navigabunt

3. Να μεταφέρετε τους ακόλουθους τύπους αντωνυμιών στον άλλο αριθμό:

eorum:……………………….                                                         hunc:………………………

quibus:………………………                                                            is:………………………….

mi:…………………………..                                                             tibi:………………………..

nostrorum:…………………                                                              ipsas:………………………

illarum:……………………..                                                             a se:……………………….

4. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τα πτωτικά των ουσιαστικών και των αντωνυμιών που ζητούνται:

δοτική ενικού		rosae
αφαιρετική πληθυντικού			ea
κλητική ενικού				mea
γενική ενικού						corporis
δοτική πληθυντικού
αφαιρετική ενικού
γενική πληθ.					populorum

6^ο Μάθημα Γραμματικής

Ι. Κλίση Τριτοκλίτων Επιθέτων

Κλίνονται κατά την Γ΄ κλίση και είναι:

α) τρικατάληκτα, σε -er, -ris, -e, π.χ. acer – acris – acre (οξύς – οξεία – οξύ) ή celer – celeris – celere (ταχύς – ταχεία – ταχύ. Το celer είναι μοναδικό).

β) δικατάληκτα, σε -is, -is, -e, π.χ. facilis – facilis – facile (εύκολος-η-ο).

[Έτσι κλίνεται και ο συγκριτικός βαθμός όλων των επιθέτων, τον οποίο θα μάθουμε αργότερα (ενότητες 25, 26 Γ΄ Λυκείου), στον οποίο δεν ισχύουν οι διαφορές με τα τριτόκλιτα ουσιαστικά (βλ. παρακάτω].

γ) μονοκατάληκτα, σε –x ή –ns, π.χ. ferox – ferox – ferox (άγριος-α-ο) ή prudens – prudens – prudens (συνετός-ή-ό).

Οι διαφορές με τα τριτόκλιτα ουσιαστικά είναι:

α) η αφαιρετική ενικού δεν γίνεται σε –e αλλά σε –i, και

β) η γενική πληθυντικού γίνεται πάντα σε –ium. Κλίνονται, λοιπόν, ως εξής:

Α. Τρικατάληκτα

Ενικός Αριθμός

	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	acer	acris	acre	celer	celeris	celere
Γενική	acris	acris	acris	celeris
Δοτική	acri	acri	acri
Αιτιατική	acrem	acrem	acre
Κλητική	acer	acris	acre
Αφαιρετική	acri	acri	acri

Πληθυντικός Αριθμός

	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	acres	acres	acria	celeres	celeres	celeria
Γενική	acrium	acrium	acrium	celerium*
Δοτική	acribus	acribus	acribus
Αιτιατική	acres	acres	acria
Κλητική	acres	acres	acria
Αφαιρετική	acribus	acribus	acribus

*και celerum, δηλαδή έχει διπλοτυπία και στα τρία γένη (βλ. σ. 78 βιβλίου)    

          Β. Δικατάληκτα

        Ενικός Αριθμός                                          Πληθυντικός Αριθμός

	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	facilis	facilis	facile	faciles	faciles	facilia
Γενική				facilium
Δοτική
Αιτιατική
Κλητική
Αφαιρετική	facili

Γ. Μονοκατάληκτα

Ενικός Αριθμός

	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	ferox	ferox	ferox	prudens	prudens	prudens
Γενική	ferocis			prudentis
Δοτική
Αιτιατική			ferox			prudens
Κλητική			ferox			prudens
Αφαιρετική

Πληθυντικός Αριθμός

	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	feroces	feroces	ferocia	prudentes
Γενική	ferocium
Δοτική
Αιτιατική			ferocia
Κλητική			ferocia
Αφαιρετική

Εξαιρέσεις:

1. Στον συγκριτικό βαθμό δεν ισχύουν οι διαφορές με τα τριτόκλιτα ουσιαστικά. Κλίνονται όπως τα δικατάληκτα, με την κατάληξη –or, –or, –ius (γενική: –oris και για τα τρία γένη), κι έχουν την αφαιρετική ενικού σε –e, τη γενική πληθυντικού σε –um* και την ονομαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού των ουδετέρων σε –a.

2. Το μονοκατάληκτο inops-inopis (ενδεής, φτωχός, κειμ. 44) έχει γενική πληθυντικού σε –um, παρότι έχει αφαιρετική ενικού σε –i. 

* με εξαίρεση τα ανώμαλα plures και complures (πολλοί, πάμπολλοι) που έχουν τη γενική πληθυντικού σε –ium.

 ΙI. Μετοχή Ενεργητικού Ενεστώτα

Σχηματίζεται από το ενεστωτικό θέμα με την κατάληξη –ns και κλίνεται κατά τα μονοκατάληκτα (όπως το prudens-ntis). Το ενεστωτικό θέμα προκύπτει από το απαρέμφατο ενεστώτα χωρίς την κατάληξη –re. Π.χ.

amo < amare < ama- < ama-ns < amans – amans – amans (αγαπών-ώσα-ών, αυτός που αγαπά).

ΠΡΟΣΟΧΗ: η αφαιρετική ενικού της μετοχής ενεργητικού ενεστώτα έχει αφαιρετική ενικού σε –i μόνον όταν είναι επιθετική. Όταν είναι επιρρηματική η αφαιρετική ενικού λήγει σε –e (όπως δηλαδή στα ουσιαστικά). Όταν, λοιπόν, μας ζητούν τύπο μετοχής σε συγκεκριμένο κείμενο, προσέχουμε την συντακτική της λειτουργία σε αυτό· αν, όμως, μας δοθεί οποιοδήποτε ρήμα και μας ζητηθεί η κλίση του, δίνουμε στην αφαιρετική ενικού και τις δύο καταλήξεις. Κλίνουμε, λοιπόν, ως εξής:     

        Ενικός Αριθμός                                          Πληθυντικός Αριθμός

	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο	Αρσενικό	Θηλυκό	Ουδέτερο
Ονομαστική	amans
Γενική
Δοτική
Αιτιατική
Κλητική
Αφαιρετική	amanti / -e

7^ο Μάθημα Γραμματικής

Οριστική Ενεστώτα – Παρατατικού – Μέλλοντα

γ΄ και δ΄ συζυγίας Ενεργητικής Φωνής

Στη γ΄ συζυγία ανήκουν τα ρήματα που έχουν απαρέμφατο ενεστώτα σε –ere, το οποίο τονίζεται στην προπαραλήγουσα (ενώ της β΄ συζυγίας το απαρέμφατο ενεστώτα λήγει σε –ere, αλλά τονίζεται στην παραλήγουσα). Πρόκειται για ρήματα που σχηματίζουν ιδιόμορφα τους αρχικούς τους χρόνους, με τρόπο μοναδικό σχεδόν για κάθε ρήμα.

Στη δ΄ συζυγία ανήκουν τα ρήματα που έχουν απαρέμφατο σε –ire.

Η οριστική ενεστώτα σχηματίζεται όπως και στις συζυγίες α΄ και β΄, με βάση δηλαδή τις βασικές καταλήξεις –o, –s, –t, –mus, –tis, –nt, ωστόσο με κάποιες αλλαγές στα συνδετικά φωνήεντα μεταξύ θέματος και καταλήξεων:       

Οριστική Ενεστώτα Ενεργητικής Φωνής

	Γ΄ συζυγία	Δ΄ συζυγία
Απαρέμφατο	legere (διαβάζω)	audire (ακούω)
ego	leg-o*	audi-o
tu	leg-is	audi-s
hic, haec, hoc	leg-it	audi-t
nos	leg-imus	audi-mus
vos	leg-itis	audi-tis
hi, hae, haec	leg-unt	audiu-nt

Η οριστική παρατατικού σχηματίζεται, όπως και στις συζυγίες α΄ και β΄, βάσει του τύπου Ενεστωτικό Θέμα+ba+βασικές καταλήξεις, με την προσθήκη, όμως, ενός    –e– στη δ΄ συζυγία:

Οριστική Παρατατικού Ενεργητικής Φωνής

	Γ΄ συζυγία	Δ΄ συζυγία
ego	lege–ba–m	audi–e–bam
tu	legebas	audiebas
hic, haec, hoc	legebat	audiebat
nos	legebamus	audiebamus
vos	legebatis	audiebatis
hi, hae, haec	legebant	audiebant

Ωστόσο, η οριστική μέλλοντα της γ΄ και δ΄ συζυγίας σχηματίζεται τελείως διαφορετικά από τις συζυγίες α΄ και β΄, βάσει του τύπου Ενεστωτικό Θέμα +συνδετικό φωνήεν (a, e) +βασικές καταλήξεις

Οριστική Μέλλοντα Ενεργητικής Φωνής

	Γ΄ συζυγία	Δ΄ συζυγία
ego	leg–a–m	audiam
tu	leg–e–s	audies
hic, haec, hoc	leget	audiet
nos	legemus	audiemus
vos	legetis	audietis
hi, hae, haec	legent	audient

8^ο Μάθημα Γραμματικής

Οριστική Παρακειμένου – Υπερσυντελίκου – Συντελεσμένου Μέλλοντα

Ενεργητικής Φωνής

- Με βάση το ενεστωτικό θέμα σχηματίζονται ο Ενεστώτας, ο Παρατατικός και ο Μέλλοντας και των τεσσάρων συζυγιών.

- Με βάση το θέμα του παρακειμένου σχηματίζονται ο Παρακείμενος, ο Υπερσυντέλικος και ο Συντελεσμένος Μέλλοντας και των τεσσάρων συζυγιών.

- Το ομαλό θέμα του παρακειμένου σχηματίζεται από το θέμα του ενεστώτα με το επίθημα –v–, π.χ. amav- (α΄ συζυγία), delev- (β΄ συζυγία), audiv- (δ΄ συζυγία). Ωστόσο, ο ομαλός σχηματισμός αφορά λίγα ρήματα, αφού όλα τα ρήματα της γ΄ συζυγίας,  πολλά ρήματα της β΄ και δ΄ συζυγίας και λίγα της α΄ συζυγίας σχηματίζουν ιδιόμορφα το θέμα του παρακειμένου. Γι’ αυτό, πρέπει πάντα να μαθαίνουμε τους αρχικούς χρόνους όλων των ρημάτων, ακόμη και των ομαλών, αφού μόνο έτσι μπορούμε να σχηματίσουμε όλους τους χρόνους ή όλους τους τύπους των ρημάτων.

Οι τρεις, λοιπόν, αυτοί χρόνοι σχηματίζονται βάσει των τύπων:

Παρακείμενος: θέμα Παρακειμένου + i / isti / it / imus / istis / erunt ή ere

Υπερσυντέλικος: θέμα Παρακειμένου + eram / eras / erat / eramus / eratis / erant

Συντελ. Μέλλοντας: θέμα Παρακειμένου + ero / eris / erit / erimus / eritis / erint

δηλαδή:

Ενεργητική Φωνή

Οριστική Παρακειμένου

	Α΄ συζυγία	Β΄ συζυγία	Γ΄ συζυγία	Δ΄ συζυγία
ego	amavi	delevi	legi	audivi
tu
hic, haec, hoc
nos
vos
hi, hae, haec

Οριστική Υπερσυντελίκου

	Α΄ συζυγία	Β΄ συζυγία	Γ΄ συζυγία	Δ΄ συζυγία
ego	amaveram	deleveram	legeram	audiveram
tu
hic, haec, hoc
nos
vos
hi, hae, haec

Οριστική Υπερσυντελίκου

	Α΄ συζυγία	Β΄ συζυγία	Γ΄ συζυγία	Δ΄ συζυγία
ego	amavero	delevero	legero	audivero
tu
hic, haec, hoc
nos
vos
hi, hae, haec

***

9^ο Μάθημα Γραμματικής

Ι. Αρχικοί Χρόνοι Ρημάτων

Όπως και στα αρχαία ελληνικά, έτσι και στα λατινικά πρέπει να μαθαίνουμε τους αρχικούς χρόνους των ρημάτων, διότι με βάση αυτούς σχηματίζονται οι χρόνοι και οι τύποι του ρήματος. Συγκεκριμένα:

• Μαθαίνοντας τον ενεστώτα και το απαρέμφατο ενεστώτα μπορούμε να αναγνωρίσουμε τη συζυγία του ρήματος και να σχηματίσουμε την οριστική και την υποτακτική ενεστώτα, παρατατικού και μέλλοντα ενεργητικής και παθητικής φωνής, αλλά και την προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα ενεργητικής και παθητικής φωνής.
• Μαθαίνοντας τον παρακείμενο μπορούμε να σχηματίσουμε την οριστική και την υποτακτική παρακειμένου, υπερσυντελίκου και συντελεσμένου μέλλοντα ενεργητικής φωνής.
• Μαθαίνοντας το σουπίνο μπορούμε να σχηματίσουμε όλους τους περιφραστικούς τύπους (οριστική και υποτακτική παρακειμένου, υπερσυντελίκου και συντελεσμένου μέλλοντα παθητικής φωνής), τα απαρέμφατα παθητικής φωνής, τις μετοχές μέλλοντα και παρακειμένου.
• Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στα αποθετικά ρήματα, που ενώ είναι παθητικής φωνής έχουν ενεργητική σημασία, και στα ημιαποθετικά που συνδυάζουν την ενεργητική με την παθητική φωνή.
• Οι αρχικοί χρόνοι στα λατινικά είναι τέσσερις: ενεστώτας – παρακείμενος – σουπίνο – απαρέμφατο ενεστώτα ενεργητικής φωνής.
• Ιδιαίτερα για το σουπίνο θα μιλήσουμε στην επόμενη τάξη (κεφ. 30). Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι το σουπίνο έχει δύο τύπους: αιτιατική σε –um, που δηλώνει πάντα σκοπό και τίθεται συνήθως ως συμπλήρωμα ρημάτων κίνησης, και αφαιρετική σε –u, που δηλώνει πάντα αναφορά (π.χ. amatum, amatu). Σχηματίζεται από το ρηματικό θέμα, το πρόσφημα –t– ή –s– και τις καταλήξεις –um, –u. 
• Έτσι, οι αρχικοί χρόνοι των παραδειγματικών ρημάτων είναι:

amo – amavi – amatum – amare (1): αγαπώ

deleo – delevi – deletum – delere (2): σκοτώνω

lego – legi – lectum – legere (3): διαβάζω

audio – audivi – auditum – audire (4): ακούω

Σε κάθε κείμενο, λοιπόν, οφείλουμε να σημειώνουμε και να μαθαίνουμε τους αρχικούς χρόνους των ρημάτων. 

ΙΙ. 4^η και 5^η Κλίση των Ουσιαστικών

Η 4^η κλίση περιλαμβάνει ουσιαστικά και από τα τρία γένη, ωστόσο στην ύλη έχουμε μόνο ένα ουδέτερο (cornu-us, το κέρατο), τρία θηλυκά (domus-us, το σπίτι, manus-us, το χέρι και ficus-us, η συκιά) και έξι αρσενικά (exercitus-us, ο στρατός, status-us, η στάση, motus-us, η κίνηση, aditus-us, η προσέγγιση, frustus-us, το φρούτο, eventus-us, η έκβαση). Ωστόσο, ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στο domus-us, διότι:

α) έχει τύπους και κατά τη 2^η κλίση (βλ. παρακάτω) και

β) παρουσιάζει τρεις επιρρηματικούς τύπους:

domi = στην πατρίδα (τόπου, στάση),

domum = προς την πατρίδα (κίνηση σε τόπο)

domo = από την πατρίδα (απομάκρυνση).

Επίσης, προσοχή απαιτείται στο ficus-us, διότι κλίνεται κανονικά κατά την 2^η κλίση και από την 4^η κλίση έχει μόνο τους τύπους σε –us, –u. Έτσι, έχουμε: 

4^η Κλίση

        Ενικός Αριθμός

Ονομαστική	fructus	cornu	domus	ficus
Γενική	fructus	cornus	domus	fici/ficus
Δοτική	fructui	cornu	domui	fico
Αιτιατική	fructum	cornu	domum	ficum
Κλητική	fructus	cornu	domus	fice/ficus
Αφαιρετική	fructu	cornu	domo	fico/ficu

               Πληθυντικός Αριθμός

Ονομαστική	fructus	cornua	domus	fici/ficus
Γενική	fructuum	cornuum	domuum/ domorum	ficorum
Δοτική	fructibus	cornibus	domibus	ficis
Αιτιατική	fructus	cornua	domos	ficos
Κλητική	fructus	cornua	domus	fici/ficus
Αφαιρετική	fructibus	cornibus	domibus	ficis

Η 5^η κλίση περιλαμβάνει μόνο αρσενικά και θηλυκά, ωστόσο στην ύλη έχουμε μόνο επτά θηλυκά (dies-ei, όταν δηλώνει προθεσμία, res-ei, το πράγμα, fides-ei, η πίστη, spes-ei, η ελπίδα, species-ei, η μορφή, facies-ei, η όψη, και effigies-ei, το «είδωλο»)  και ένα αρσενικό (dies-ei, η μέρα).

Επίσης, μόνο το dies και το res έχουν όλες τις πτώσεις· τα υπόλοιπα της 5^ης κλίσης δεν έχουν γενική, δοτική και αφαιρετική πληθυντικού. Κλίνονται, λοιπόν, ως εξής:

             Ενικός Αριθμός      Πληθυντικός Αριθμός

Ονομαστική	dies	spes	dies	spes
Γενική	diei	spei	dierum	-
Δοτική	diei	spei	diebus	-
Αιτιατική	diem	spem	dies	spes
Κλητική	dies	spes	dies	spes
Αφαιρετική	die	spe	diebus	-

III. Οριστική – Δεικτική Αντωνυμία idem-eadem-idem (ίδιος-α-ο)

Λειτουργεί ως επαναληπτική και κλίνεται όπως η is-ea-id με το άκλιτο πρόσφυμα      –dem. Το m- τρέπεται σε n- πριν από το –dem. Για την κλίση της, βλ. σ. 44 ΓΛΓ.

IV. Ιδιομορφία συζυγιών

Δεκαπέντε ρήματα της γ΄ συζυγίας λήγουν σε –io και κλίνονται σύμφωνα με τη δ΄ συζυγία. Ωστόσο, στην ύλη μας περιλαμβάνονται τα ένδεκα (εκτός ύλης είναι τα fodio, rapio, sapio και quatio). Για τους αρχικούς τους χρόνους, βλ. σ. 77 ΓΛΓ, καθώς  και το παραδειγματικό capio, σ. 78 ΓΛΓ. Προσοχή: εκτός από τα ένδεκα αυτά ρήματα, την ίδια ιδιομορφία παρουσιάζουν και τα σύνθετά τους.