Λογοτεχνία Α΄: "Τα φύλα στη λογοτεχνία"

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου

«Τα φύλα στη λογοτεχνία»

Α. Προαναγνωστικό στάδιο (ερωτήσεις για προβληματισμό και συζήτηση):

1.      Ποια στερεότυπα βλέπετε να αναπαράγονται  στην εποχή μας για τη θέση των δύο φύλων;

2.      Ποια είναι η θέση της γυναίκας στις δυτικές κοινωνίες και ποια στις κοινωνίες της Ανατολής;

3.      Ποιους ρόλους έχει αποδώσει η κοινωνία στον άνδρα και στη γυναίκα  και κατά πόσο αυτοί οι ρόλοι διαμορφώνουν τη ζωή και τις αντιδράσεις τους;

4.      Ποιος ο ρόλος της οικογένειας και της κοινωνικοποίησης των ατόμων μέσω αυτής;

5.      Ποιες μορφές ρατσισμού σχετικά με το φύλο παρατηρούνται στη σύγχρονη Ελληνική κοινωνία;

Βοηθητικό υλικό – κείμενα:

1. Η αντίληψη της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 3/10/2011)

Τα στερεότυπα για το φύλο αναφέρονται στις στάσεις και τις αντιλήψεις σχετικά με την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα. Η διαμόρφωση των πεποιθήσεων αυτών ενέχει έντονα πολιτισμικά στοιχεία και εξελίσσεται διαχρονικά.

 Η ταυτότητα του βιολογικού, ψυχολογικού και κοινωνικού ρόλου εμφανίζεται στην ηλικία των δύο ετών, μετασχηματίζεται κατά τη λύση του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος και παγιώνεται κατά την εφηβεία. Οι διαφορές στα φύλα, παρά το δυναμισμό του κινήματος για τη γυναικεία χειραφέτηση, τις διακηρύξεις για την ισότητα και τις κοινωνικές αναπροσαρμογές του ρόλου της οικογένειας, έχουν μείζονα σημασία, τόσο στη διαμόρφωση του εγώ, όσο και στις αιτιακές αποδόσεις των κοινωνικών χαρακτηριστικών.

Διάφορες έρευνες έχουν επισημάνει ότι τα κορίτσια – είτε εκ φύσεως είτε ως επίκτητη ιδιότητα- ωριμάζουν νωρίτερα σε σύγκριση με τα αγόρια, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης, είναι υγιέστερα, υπερτερούν στην ανάπτυξη του γλωσσικού κώδικα, αντιλαμβάνονται επιτυχέστερα τα συναισθήματα. Τα αγόρια συνήθως επιτυγχάνουν μεγαλύτερη αυτονομία, εμπλέκονται σε πιο έντονες μορφές παιχνιδιού, είναι περισσότερο διεκδικητικά και πιο δημιουργικά.

Σε έρευνα του Helson (1967) επιτυχημένες γυναίκες μαθηματικοί (επαγγελματική ιδιότητα στην οποία κατά κύριο λόγο διαπρέπουν άνδρες) βαθμολογήθηκαν όσον αφορούσε γνωρίσματα της προσωπικότητάς τους. Τα χαρακτηριστικά, που τους αποδόθηκαν και εξηγούσαν την έφεσή τους στα Μαθηματικά, αναφέρονται κυρίως σε άντρες: φιλοδοξία, αυθορμητισμός, αυθεντικότητα, επιμονή, ψυχικό σθένος, διεκδικητικότητα, αυτονομία, τάση για επίτευξη, αυτοεκτίμηση.

Είναι γεγονός ότι πέρα από τα βιολογικά αναπτυξιακά στάδια, τα οποία ακολουθούν μια προδιαγεγραμμένη πορεία, οι ενήλικες αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο τα αγόρια και τα κορίτσια σε όλα τα στάδια της εξέλιξης: Επιτρέπουν στα αρσενικά βρέφη να απομακρύνονται περισσότερο, ακόμα και εκτός οπτικού τους πεδίου, τους παρέχουν αμοιβές καθώς εξερευνούν το χώρο και τα αντικείμενα, προσεγγίζουν με μεγαλύτερη τρυφερότητα τα κορίτσια και τους φέρονται σα να ήταν εύθραυστα, δίνουν περισσότερες λεκτικές οδηγίες στα θηλυκά παιδιά, ενθαρρύνουν τον ανταγωνισμό στις παρέες των αγοριών, καθορίζουν το ντύσιμο και τη φροντίδα του σώματος, επιτρέποντας περισσότερα ναρκισσιστικά στοιχεία στα κορίτσια.

Αν και η ρήση ‘ Η ανατομία είναι μοίρα’ αμφισβητήθηκε από το φεμινιστικό κίνημα, Σε γενικές γραμμές οι διεθνείς έρευνες συγκλίνουν στο ότι τα ανδρικά στερεότυπα εγκαθιδρύουν την εικόνα ενός ατόμου προσανατολισμένου προς το έργο, λογικού και ικανού στην επίλυση προβλημάτων και σε ένα γυναικείο πρότυπο πιο επικοινωνιακού, με ενδιαφέρον για το κοινωνικοσυναισθηματικό κλίμα και περισσότερο παθητικού.(…)

Παλαιότερες έρευνες στην Ελλάδα διαπίστωναν ότι η αντίληψη του φύλου είναι πολύ ισχυρή και ότι η απόκλιση από τα στερεότυπα οδηγούσε σε κοινωνικό στιγματισμό. Η χειραφέτηση της γυναίκας καθυστέρησε σε σύγκριση με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες και κατοχυρώθηκε περισσότερο νομοθετικά, παρά ως αντανάκλαση κοινωνικής προόδου, όσον αφορά τις σχέσεις των δύο φύλων. Η οικογένεια, που συνεπικουρούμενη από το σχολείο, αποτελεί τον κυριότερο κοινωνικοποιητικό θεσμό, δέχεται ισχυρά πλήγματα, με τη συχνότητα των διαζυγίων να αυξάνεται κατακόρυφα, η μονογονεικότητα  επεκτείνεται και σε μη αστικές περιοχές ως αποδεκτή μορφή οικογένειας και η συμβίωση αναγνωρίζεται θεσμικά..(…)

Οι Έλληνες νέοι, ακόμα κι αν προέρχονται από διαζευγμένους γονείς, οραματίζονται τη σύσταση παραδοσιακής οικογένειας, η οποία αναπαράγει τα στερεότυπα του φύλου, αντλούν συναισθηματική πληρότητα από αυτήν (σε ποσοστό 60%), περισσότερο από ότι από τους φίλους ή τους ερωτικούς συντρόφους.

2. ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΝΕΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΑΝ ΜΗΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΣΑΝ ΣΥΖΎΓΟΥ (π. Αντώνιος Στυλιανάκης,   παιδοψυχίατρος - ψυχοθεραπευτής παιδιών και νέων)

«Οσο κι αν φαίνεται σε έναν εξωτερικό παρατηρητή παράλογο, βλέπεις πολλές φορές γονείς που λένε στα παιδιά τους « για σας δουλεύουμε, για να ζήσετε καλύτερα αύριο» , και απουσιάζουν όλη την ημέρα από το σπίτι (όπως πριν λίγες μέρες που ήρθε μια μητέρα στο ιατρείο και μου έλεγε ότι επιστρέφει στις 8 μ.μ. επειδή την αναγκάζουν να κάνει υπερωρίες! Όμως ο γιός της στην αρχή της εφηβείας, αφ΄ότου εκείνη απουσιάζει, εγκατέλειψε τα μαθήματα και αλητεύει στους δρόμους. Στο όνομα λοιπόν, του αύριο θυσιάζεται το σήμερα και τελικά ναρκοθετείται και αυτό ακόμη το αύριο! Έτσι μετά από μερικά χρόνια θα γυρίσουν τα παιδιά και θα τους πουν " εμείς δεν θέλαμε τα λεφτά σας , αλλά εσάς θέλαμε, να σας έχουμε κοντά μας όταν αισθανόμασταν την ανάγκη αυτή σαν παιδιά, σαν έφηβοι, σαν νέοι...". Τι να τα κάνει τα όσα χρήματα ένας νέος όταν δεν έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του, όταν αισθάνεται μόνος και αποξενωμένος στη ζωή, όταν έμαθε να έχει μόνο παροχές αλλά όχι να διαχειρίζεται τα αγαθά που του προσφέρονται... Είναι προτιμότερο να μην έχει χρήματα και να είναι συναισθηματικά ώριμος και ικανός να εργαστεί μόνος και να τα αποκτήσει.»

3. Η ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ 2 ΦΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

(virtualschool.web.auth.gr/2.23/Praxis/TheodorouKoutlisInequality.html)

Η εκπαίδευση δεν ήταν πάντα ανοιχτή για τις γυναίκες. Οι διάφορες κοινωνίες, σε όλες τις προγενέστερες χρονικές περιόδους, διαμόρφωσαν και θεσμοθέτησαν μια γυναίκα ικανή να εργάζεται, κυρίως μέσα στο σπίτι, και όταν οι κοινωνικό-οικονομικές ανάγκες το επέβαλαν και έξω από το σπίτι, αλλά όχι αρκετά ευφυή για να μορφωθεί. Ειδικότερα, το 19ο αιώνα που οι γυναίκες αρχίζουν να διεκδικούν αγωνιστικά το δικαίωμα στη μόρφωση, συναντούν τα μεγαλύτερα εμπόδια. Άλλωστε τι χρειάζονται τη μόρφωση οι γυναίκες, αφού κατά την κρατούσα άποψη της εποχής, όπως εκφράζεται από τον Όσκαρ Ουάιλντ «οι γυναίκες είναι διακοσμητικό φύλο, καμιά γυναίκα δεν είναι μεγαλοφυΐα». Το δικαίωμα συμμετοχής των κοριτσιών στην εκπαίδευση κερδήθηκε σταδιακά. (…)

Η κοινωνιολογία της εκπ/σης κατάφερε να δείξει, ότι το σχολείο δεν είναι ενοποιητικό και απελευθερωτικό, αλλά συμβάλλει στην αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας και στη διαιώνιση των ανισοτήτων. Στη χώρα μας, οι εκπ/κοί θεσμοί αναπαράγουν την ανισότητα των δυο φύλων, δεν παρέχουν ισότητα ευκαιριών, και μέσα τους επιβιώνουν και αναπτύσσονται και νέες άμεσες και έμμεσες διακρίσεις φύλου που διαφοροποιούν τις δυνατότητες μάθησης των κοριτσιών και των αγοριών.

Σε ότι αφορά το θεσμικό πλαίσιο απαγορεύεται κάθε διάκριση με βάση το φύλο αλλά όπως έχει διαφανεί μέσα από έρευνες, οι εκπ/κές πρακτικές με άμεσο τρόπο θέτουν σε πλεονεκτικότερη θέση τα αγόρια, και περιορίζουν συγκριτικά τη δυνατότητα μάθησης και επιτυχίας των κοριτσιών. Επίσης οι εκπ/κές πρακτικές και η εκπ/κή διαδικασία ενισχύει και αναπαράγει τα κοινωνικά στερεότυπα για τα φύλα. Το εκπ/κό σύστημα με εκπ/κές πρακτικές, που θεωρούνται «αυτoνόητες» οδηγεί έμμεσα τα κορίτσια σε κατάσταση άνισων ευκαιριών, σε σχέση με τα αγόρια της ίδιας τάξης.

Τα ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν, ότι το διδακτικό υλικό και τα αναλυτικά προγράμματα συντελούν στην ανάπτυξη και την αναπαραγωγή των στερεοτύπων για τα δύο  φύλα της εκπ/σης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Η έρευνα της Ε. Μαραγκουδάκη για τα παιδικά βιβλία, που χρησιμοποιούνται στο Ν/γείο, διαπίστωσε ότι υπάρχει διαφοροποίηση των φύλων, σύμφωνα με τα παραδοσιακά στερεότυπα κοινωνικά πρότυπα.
Στο χώρο της οικογένειας, όπως αυτός παρουσιάζεται στα παιδικά βιβλία του Ν/γείου, υπάρχει απόλυτος καταμερισμός ρόλων ανάμεσα στα δύο φύλα και απόλυτος διαχωρισμός των ευθυνών και των υποχρεώσεών τους.
Ο πατέρας προβάλλεται να επιστρέφει κατακουρασμένος το βράδυ από τη δουλειά του, η οποία είναι υποχρέωσή του που απορρέει από το ρόλο του οικονομικού τροφοδότη της οικογένειας. Ο ρόλος του αυτός, τον απαλλάσσει από το να έχει οποιαδήποτε συμμετοχή στις δουλειές του σπιτιού και την ανατροφή των παιδιών.
Αντίθετα, η μητέρα είναι στο σπίτι, και μοναδική της ασχολία και μέλημα είναι οι δουλειές του νοικοκυριού και η φροντίδα των παιδιών. Η μητέρα δεν εργάζεται έξω από το σπίτι. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις έχει επάγγελμα, όταν ζει μόνη με το παιδί της σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες. Η μητέρα δεν βγαίνει ποτέ από το σπίτι, η ανατροφή των παιδιών, οι δουλειές του νοικοκυριού δεν προβάλλονται ως εργασία, αλλά ως ένδειξη αγάπης της μητέρας προς τα μέλη της οικογένειάς της.

Ο απόλυτος αυτός καταμερισμός ρόλων, αντικατοπτρίζει τα παραδοσιακά κοινωνικά πρότυπα, και όπως αποτυπώνεται στα βιβλία, είναι πιο παραδοσιακός και αυστηρός, και σε μεγάλο βαθμό αναχρονιστικός

4. Ο Ρόλος του Πατέρα στην Ψυχική  Ανάπτυξη του Παιδιού (Ιουλία Σουλάνδρου, Ψυχολόγος)

Η πατρότητα είναι το ίδιο ευχάριστη και απαραίτητη στο παιδί με την μητρότητα. Το ίδιο το παιδί αισθάνεται ιδιαίτερη ικανοποίηση όταν δέχεται τις φροντίδες του πατέρα του. Πολλοί πατέρες βρίσκουν τη συγκίνηση που δοκιμάζουν από τις αντιδράσεις, όταν περιποιούνται τα παιδιά τους, σαν ένα από τα πιο μεγάλα πλεονεκτήματα του να είναι κανείς πατέρας, Αυτό συμβαίνει γιατί οι φροντίδες είναι αυτές που μας κάνουν να νιώθουμε το παιδί σαν τον ίδιο μας τον εαυτό.

Η ασχολία του πατέρα με το παιδί του δίνει την ευκαιρία να ξαναδοκιμάσει ο ίδιος κάποιες χαρές από τη δική του παιδική ζωή: Τη χαρά του παιχνιδιού, μια δυσκολία που ξεπεράστηκε σωστά, μια επιτυχία ή αποτυχία.

Ο πατέρας που συμπεριφέρεται απέναντι στο παιδί του όχι μόνο σαν δυνατός αλλα και με στοργή κρατάει στα χέρια του το κλειδί της ευτυχίας και της ψυχικής ισορροπίας του παιδιού του. Η σεξουαλική ταυτότητα του παιδιού εξαρτάται σ' ένα μεγάλο βαθμό από τη στάση του πατέρα. Όταν ο πατέρας απουσιάζει, το πρότυπό του μένει κενό και αφήνεται στο παιδί ν' ανακαλύψει στα τυφλά την έννοια της ανδρικής του ταυτότητας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα αγόρια να γίνονται ευάλωτα στη μίμηση στερεοτυπικών ανδρικών συμπεριφορών, όπως αυτές διαμορφώνονται από τη νοοτροπία της κοινωνίας (σκληρές, επιθετικές και βίαιες συμπεριφορές) κρατώντας ουσιαστικά μια ψυχική απόσταση από τους άλλους, η οποία θα στέκεται εμπόδιο στη σχέση τους με τους άλλους.

Σε ακραίες περιπτώσεις μέσα από την απελπισμένη ανάγκη τους για μια ανδρική ταυτότητα, υιοθετούν συμπεριφορές που φτάνουν μέχρι την παραβατικότητα.

Ένας πατέρας που συμμετέχει πολύ λίγο στη ζωή του παιδιού του και αυτό το πολύ λίγο το περνά αποδοκιμάζοντάς το, μαλώνοντάς το, μεταβάλλεται στη φαντασία του σαν ο χωροφύλακας του σπιτιού.

Το αποτέλεσμα τόσο της άσχημης και ανώριμης συμπεριφοράς της άσκησης των πατρικών καθηκόντων, όσο και της υπερβολικής χρήσης της πατρικής εξουσίας καταλήγουν σχεδόν στο ίδιο σημείο. Επαναστατική, παραβατική, βίαιη αντίδραση από μέρους του παιδιού ή ολοκληρωτική υποταγή, και τα δύο το ίδιο καταστροφικά για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του παιδιού.

Η επιρροή του πατέρα πάνω στο παιδί θα ήταν πιο μεγάλη αν τις λίγες ώρες που περνούν μαζί τις διέθετε να γνωρίσουν καλύτερα ο ένας τον άλλο. Ο πατέρας πρέπει να είναι ο πρώτος και ο καλύτερος φίλος του παιδιού από τον πρώτο χρόνο της ηλικίας του. Για να γίνει αυτό δεν πρέπει το παιδί να τον φοβάται, αλλά να τον σέβεται και να τον αγαπά. 

5. Εισαγωγικά λογοτεχνικά κείμενα (κείμενα αφόρμησης)

α) Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Στὴν Μητέρα μου (1874)

“ Μάννα μου, ἐγώ ᾽ μαι τ᾽  ἄμοιρο, τὸ σκοτεινὸ τρυγόνι
ὁποὺ τὸ δέρνει ὁ ἄνεμος, βροχὴ ποὺ τὸ πληγώνει.
Τὸ δόλιο! ὅπου κι ἂν στραφεῖ κι ἀπ᾽  ὅπου κι ἂν περάσει,
δὲ βρίσκει πέτρα νὰ σταθεῖ κλωνάρι νὰ πλαγιάσει.

Ἐγὼ βαρκούλα μοναχή, βαρκούλ᾽ ἀποδαρμένη
μέσα σὲ πέλαγο ἀνοιχτό, σὲ θάλασσ᾽  ἀφρισμένη,
παλαίβω μὲ τὰ κύματα χωρὶς πανί, τιμόνι
κι ἄλλη δὲν ἔχω ἄγκουρα πλὴν τὴν εὐχή σου μόνη.

Στὴν ἀγκαλιά σου τὴ γλυκειά, μανούλα μου, ν᾽  ἀράξω
μὲς στὸ βαθὺ τὸ πέλαγο αὐτὸ πριχοῦ βουλιάξω.

Μανούλα μου, ἤθελα νὰ πάω, νὰ φύγω, νὰ μισέψω
τοῦ ριζικοῦ μου ἀπὸ μακρυὰ τὴ θύρα ν᾽  ἀγναντέψω.

Στὸ θλιβερὸ βασίλειο τῆς Μοίρας νὰ πατήσω
κι ἐκεῖ νὰ βρῶ τὴ μοίρα μου καὶ νὰ τὴν ἐρωτήσω.

Νὰ τῆς εἰπῶ: εἶναι πολλά, σκληρὰ τὰ βασανά μου
ὡσὰν τὸ δίχτυ ποὺ σφαλνᾶ θάλασσα, φύκια κι ἄμμο
εἶναι κι ἡ τύχη μου σκληρή, σὰν τὴv ψυχὴ τὴ µαύρη
π᾽ ἀρνήθηκε τὴν Παναγιὰ κι ὁ πόλεος δὲν θά ᾽βρει.

Κι ἐκείνη μ᾽  ἀποκρίθηκε κι ἐκείνη ἀπελογήθη:
Ἦτον ἀνήλιαστη, ἄτυχε, ἡ μέρα ποὺ  γεννήθης
ἄλλοι ἐπῆραν τὸν ἀνθὸ καὶ σὺ τὴ ρίζα πῆρες
ὄντας σὲ ἒπλασ᾽ ὁ Θεὸς δὲν εἶχε ἄλλες μοῖρες”.

 

β)) Ζωή Καρέλλη, "Η άνθρωπος", (1962) [Τα ποιήματα, τ. 2ος (1955-1973)]

Εγώ γυναίκα, η άνθρωπος,
ζητούσα το πρόσωπό Σου πάντοτε,
ήταν ως τώρα του ανδρός
και δεν μπορώ αλλιώς να το γνωρίσω.

Ποιος είναι και πώς
πιο πολύ μονάχος,
παράφορα, απελπισμένα μονάχος,
τώρα, εγώ ή εκείνος;
Πίστεψα πως υπάρχω, θα υπάρχω,
όμως πότε υπήρχα δίχως του
και τώρα,
πώς στέκομαι, σε ποιο φως,
ποιος είναι ο δικός μου ακόμα καημός;
Ω, πόσο διπλά υποφέρω,
χάνομαι διαρκώς,
όταν Εσύ οδηγός μου δεν είσαι.

Πώς θα ιδώ το πρόσωπό μου,
την ψυχή μου πώς θα παραδεχτώ,
όταν τόσο παλεύω
και δεν μπορώ ν' αρμοστώ.

«Ότι δια σου αρμόζεται
γυνί τω ανδρί.»

Δεν φαίνεται ακόμα το τραγικό
του απρόσωπου, ούτε κι εγώ
δεν μπορώ να το φανταστώ ακόμα, ακόμα.
Τι θα γίνει που τόσο καλά,
τόσο πολλά ξέρω και γνωρίζω καλλίτερα,
πως απ' το πλευρό του δεν μ' έβγαλες.

Και λέω πως είμαι ακέριος άνθρωπος
και μόνος. Δίχως του δεν εγινόμουν
και τώρα είμαι και μπορώ
κι' είμαστε ζεύγος χωρισμένο, εκείνος
κι' εγώ, έχω το δικό μου φως,
εγώ ποτε, σελήνη,
είπα πως δεν θα βαστώ απ' τον ήλιο
κι' έχω τόσην υπερηφάνεια
που πάω τη δική του να φτάσω
και να ξεπεραστώ, εγώ,
που τώρα μαθαίνομαι και πλήρως
μαθαίνω πως θέλω σ' εκείνον ν' αντισταθώ
και δεν θέλω από κείνον τίποτα
να δεχτώ και δεν θέλω να περιμένω.

Δεν κλαίω, ούτε τραγούδι ψάλλω.
Μα γίνεται πιο οδυνηρό το δικό μου
ξέσκισμα που τοιμάζω,
για να γνωρίσω τον κόσμο δι' εμού,
για να πω το λόγο δικό μου,
εγώ που ως τώρα υπήρξα
για να θαυμάζω, να σέβομαι και ν' αγαπώ,

εγώ πια δεν του ανήκω
και πρέπει μονάχη να είμαι,
εγώ, η άνθρωπος.

Β. Στάδιο κυρίως ανάγνωσης:

1. Βασικά κείμενα (για όλη την τάξη):

α)  Του νεκρού αδελφού (δημοτικό), σχ. βιβλίο σελ. 24-27.

Θέματα:

1.      Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών;

2.      Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των παραλογών;

3.      Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά του προτύπου  της πατριαρχικής  δομής της οικογένειας;

4.      Με ποιους αφηγηματικούς και εκφραστικούς τρόπους εξασφαλίζεται η δραματική ένταση στο τραγούδι;

(Βοηθητικό υλικό: σχ. βιβλίο σελ. 18-23 και σημειώσεις παραδόσεων)

β) Α. Λασκαράτου, Η προίκα (1856), σχ. βιβλίο σελ. 267-271.

Θέματα:

1.      Ποιο είναι το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που γράφτηκε το έργο του Α. Λασκαράτου «Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς»;

2.      Ποιος είναι ο κοινωνικός προβληματισμός που θέτει το έργο;  Διερευνήστε  αίτια, αποτελέσματα και τρόπους επίλυσης  του προβλήματος που διατυπώνονται από τον συγγραφέα. Πώς το δηκτικό ύφος του κειμένου εξυπηρετεί τη διαμόρφωση του κοινωνικού του προβληματισμού;

3.      Κατασκευάστε έναν φανταστικό διάλογο ανάμεσα στο συγγραφέα και σε έναν πατέρα της εποχής του που  ετοίμαζε το γάμο της κόρης του υπακούοντας στο κοινωνικό κατεστημένο που περιγράφεται στο διήγημα. (Διατηρήστε  ύφος και έκφραση που να υποστηρίζουν την προσωπική περίσταση του καθενός)

(Βοηθητικό υλικό: σχ. βιβλίο σελ. 203-207 και σημειώσεις παραδόσεων)

2. Εργασία σε ομάδες (υποθέματα):

Α΄ ομάδα: Η πάλη των φύλων

Κείμενο: Κ. Θεοτόκη, Η τιμή και το χρήμα (1914), σχ. βιβλίο Β΄ Λυκείου σελ. 136-149.

Θέματα:

1.      Γιατί το μυθιστόρημα χαρακτηρίζεται «κοινωνικό»; Με ποιον τρόπο ο τίτλος του σχολιάζει τη σχέση των δύο φύλων και τις κοινωνικές συνθήκες που τη διαμόρφωναν.

2.      Φανταστείτε και ξαναγράψτε ένα διαφορετικό τέλος για το μυθιστόρημα. Σχολιάστε τις διαφορές που νομίζετε πως προκύπτουν.

3.      Μελετήστε τους χαρακτήρες του έργου και απαντήστε:

4.      Πιστεύετε πως οι ήρωες του Θεοτόκη είναι τα μοιραία και ανεύθυνα θύματα ενός κοινωνικού συστήματος που  βασίζεται στην αδικία;

5.      Ποιο πρότυπο γυναίκας αντιπροσωπεύει η στάση της Ρήνης;

6.      Για ποιο λόγο η Ρήνη θυσίασε την αγάπη της; Ποιες εσωτερικές συγκρούσεις νομίζετε ότι την ταλάνισαν;

Β΄ ομάδα: Η πατρική εξουσία

Κείμενο 1: Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος, σχ. βιβλίο σελ. 102-112 και φωτοτυπημένα αποσπάσματα.

Θέματα:

1.      Ποιες δομές της οικογένειας και της κοινωνίας καθορίζουν τη μοίρα των δύο ερωτευμένων νέων;

2.      Μελετήστε τους τύπους της αφήγησης που κυριαρχούν στο έργο.

3.      Πληροφορήστε τους συμμαθητές σας για το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο που γράφτηκε το έργο.

4.      Περιγράψτε τα χαρακτηριστικά της Κρητικής Λογοτεχνίας που είδατε στο έργο (βλ. σχ. βιβλίο σελ. 73-79).

Κείμενο 2: Γρηγόριος Ξενόπουλος, Στέλλα Βιολάντη, σχ. βιβλίο Β΄ Λυκείου σελ. 111-115.

Θέματα:

1.      Ποιες οι βαθύτερες αιτίες που προσδιόρισαν τη στάση του Βιολάντη προς την κόρη του; β) Με ποιο σκοπό η μάνα πλησίασε την έγκλειστη κόρη της;

2.      Να σχολιάσετε τη φράση: «Ο πατέρας σου σε ορίζει· ο πατέρας σου ορίζει και μένα, και το Νταντή, και τη Νιόνια και όλους».

3.      Είπαν πως ο Ξενόπουλος είναι ο εισηγητής της αστικής πεζογραφίας. Η μελέτη του αποσπάσματος οδηγεί στο συμπέρασμα αυτό;

Γ΄ ομάδα: Παιδί και γονείς

Κείμενο: Πηνελόπη Δέλτα, Πρώτες ενθυμήσεις (1932), φωτοτυπημένα αποσπάσματα.

Θέματα:

1.      Ποιες είναι οι κοινωνικές παράμετροι που προσδιορίζουν τους κώδικες συμπεριφοράς των ανδρών και των γυναικών στην εποχή, που περιγράφει η συγγραφέας;

2.      Περιγράψτε τους συσχετισμούς «δυνάμεων» που βλέπετε ανάμεσα στα πρόσωπα της οικογένειας (πατέρας-μητέρα-παιδιά). Προσέξτε τις αμφιθυμίες και τις εσωτερικές συγκρούσεις που αντιμετωπίζουν.

3.      Το έργο χαρακτηρίζεται από την αμεσότητα της αυθόρμητης και ανεπεξέργαστης γραφής. Να το διαπιστώσετε μέσα στο αφήγημα και να βρείτε πώς αυτή η αρετή υπηρετεί τη θύμηση της εποχής και τα βιώματα που θέλει να καταγράψει η συγγραφέας.

4.      Το αυτοβιογραφικό στοιχείο είναι έντονο στο αφήγημα. Να βρείτε στοιχεία που περιγράφουν τα παιδικά και εφηβικά χρόνια της Π. Δέλτα, σε συνάρτηση με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής που έζησε.

Δ΄ ομάδα: Έρωτος φύλ(λ)α

Κείμενα: 1) από τα Καταλόγια, Αν ήξευρα, κυράτσα μου…, σχ. βιβλίο σελ. 80-81.

               2) Μαρία Πολυδούρη, Κοντά σου (1928), σχ. βιβλίο Β΄ Λυκείου σελ. 191-192.  

               3) Μίλτου Σαχτούρη, Οι τρεις εραστές (1971), φωτοτυπημένο.

Θέματα:

1.      Να εντάξετε τα ποιήματα στο κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο που δημιουργήθηκαν. Ποιες διαφορές εντοπίζετε στην τεχνοτροπία που χρησιμοποιείται στο καθένα;

2.      Να διαπιστώσετε μέσα από τα ποιήματα πως η λυτρωτική και μεταμορφωτική δύναμη του Έρωτα λειτουργεί στο καθένα απ’ αυτά.

3.      Ποιες διαφορές διαπιστώνετε στον τρόπο που μιλούν για τον Έρωτα μια γυναίκα ποιήτρια και ένας άντρας ποιητής;

Ε΄ ομάδα: Τα φύλα στο περιθώριο… Τα φύλα στον  αγώνα…

Κείμενα: 1) Αλ. Παπαδιαμάντης, Η φόνισσα (1903), σχ. βιβλίο Β΄ Λυκείου σελ. 43-57.

               2) Κ. Βάρναλης, Οι μοιραίοι (1922), σχ. βιβλίο σελ. 479-480.

               3) Γ. Ρίτσος, Ρωμιοσύνη (1954), σχ. βιβλίο Β΄ Λυκείου σελ. 234-236.

Θέματα:

1.      Ποιες είναι οι κοινωνικές συνθήκες που οδηγούν τους ήρωες των παραπάνω έργων στο περιθώριο της ζωής;

2.      ποιοι ρόλοι και στερεότυπα για τα δύο φύλα, αναπαράγονται κρίνονται ή ανατρέπονται μέσα στα παραπάνω κείμενα;

3.      Ποια διαφοροποίηση διαπιστώνετε στον τρόπο με τον οποίο ο άντρας και η γυναίκα παρουσιάζονται να δρουν και να αλληλεπιδρούν με το κοινωνικό τους περιβάλλον; Πώς καταγράφονται εκφραστικάαυτές οι διαφοροποιήσεις;

4.      Εντοπίστε τα χαρακτηριστικά της γραφής του κάθε λογοτέχνη μέσα από τα συγκεκριμένα έργα τους.Πώς χειρίζονται το ψυχογραφικό υπόβαθρο των έργων τους; Με ποιους λογοτεχνικούς τρόπους το υποστηρίζουν;

(Βοηθητικό υλικό για όλες τις ομάδες: οι αντίστοιχες εισαγωγές και τα εισαγωγικά σημειώματα των κειμένων και οι σημειώσεις των παραδόσεων)

Γ. Μετά την ανάγνωση:

Θέματα για καθεμιά ομάδα και παρουσιάση συνθετικών εργασιών:

Α΄ Ομάδα: Να δείτε από το Θέατρο της Δευτέρας το έργο Ο πατέρας του Στρίντμπεργκ (https://www.youtube.com/watch?v=mDBMt96RAsI) και να παρουσιάσετε στην τάξη την αέναη μάχη αντρός-γυναικός σε ένα δοκίμιο 600 λέξεων περίπου που θα γράψετε εμπνεόμενοι από το έργο.

Β΄ Ομάδα: Να φτιάξετε μια παρουσίαση (powerpoint) με μουσική επένδυση του Ερωτόκριτου (Ν. Ξυλούρης «Τα θλιβερά μαντάτα») με στίχους  από το έργο και εικόνες από την Κρήτη.

Γ΄ Ομάδα: Να υποθέσετε πως ζείτε στην εποχή και στην οικογένεια της αφηγήτριας – συγγραφέα Π.Δέλτα. Αφηγηθείτε στις σελίδες του ημερολογίου σας τα βιώματα και τις σκέψεις που κάνετε για τις σχέσεις που διαμορφώνονται ανάμεσα σε σας (ως 16χρονου έφηβου) και στους γονείς σας (4-5 ημερολογιακές σελίδες).

Δ΄ Ομάδα: Να διασκευάσετε ένα από τα ποιήματα που επεξεργαστήκατε, δίνοντας τον προσωπικό τόνο γραφής σας αλλά και το δικό σας βλέμμα για το ρόλο που παίζει ο Έρωτας στη ζωή των αντρών και των γυναικών.

Ε΄ Ομάδα: Να κάνετε μια έρευνα στο οικογενειακό σας περιβάλλον ή και ευρύτερα σε ανθρώπους της τοπικής κοινωνίας  που γνωρίζετε, για το πώς αντιλαμβάνονται τους κοινούς ή διαφορετικούς αγώνες που έχουν να δώσουν οι άντρες και οι γυναίκες  σε επίπεδο προσωπικής ή συλλογικής ζωής Πού συναντιούνται και πού διαφοροποιούνται οι στόχοι, οι προσδοκίες τους ή οι διαψεύσεις τους;

Αξιολόγηση του μαθήματος:

Σε περίπτωση που το κείμενο αναφέρεται στις θεματικές ενότητες «Τα φύλα στη Λογοτεχνία» και «Θέατρο», οι μαθητές καλούνται:

α) να επισημάνουν τα πρόσωπα που αναφέρονται στο κείμενο και να τα εντάξουν στον τόπο και στον χρόνο της αφήγησης·

β) να διακρίνουν και να περιγράψουν ένα ή δύο λογοτεχνικούς χαρακτήρες, κάνοντας αναφορές στις σχέσεις των δύο φύλων, στον κοινωνικό τους ρόλο ή σε κοινωνικά στερεότυπα σχετιζόμενα με το θέμα του κειμένου, και να αιτιο-λογήσουν τις απαντήσεις τους με αντίστοιχες παραπομπές στο κείμενο·

γ) να βρουν τον αφηγητή της ιστορίας και να αλλάξουν το πρόσωπο του αφηγητή ώστε να φανεί η αντίστοιχη αλλαγή στην οπτική της αφήγησης ή να μετατρέ-ψουν το διαλογικό μέρος του κειμένου σε συνεχή αφηγηματικό λόγο·

δ) να διατυπώσουν σε μία ή δύο παραγράφους την άποψή τους για το περιεχό-μενο του κειμένου συσχετίζοντάς το με τις αντιλήψεις της εποχής μας.

Οι ερωτήσεις υπό τα στοιχεία «α» και «β» βαθμολογούνται με 50 μονάδες (α = 25 μονάδες + β = 25 μονάδες) και συνοδεύουν το αδίδακτο κείμενο που κληρώνεται από την τράπεζα θεμάτων.

Οι ερωτήσεις υπό τα στοιχεία «γ» και «δ» βαθμολογούνται με 50 μονάδες (γ = 25 μονάδες + δ= 25 μονάδες) και ορίζονται από τους διδάσκοντες το μάθημα.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Α. Σε περίπτωση που το κείμενο αναφέρεται στη θεματική ενότητα «Τα φύλα στη Λογοτεχνία», η εξέταση στο Μάθημα της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας συνολικά προϋποθέτει το βαθμό πρόσληψης από τον μαθητή του κειμένου ως όλου, όπως και την ικανότητα ο μαθητής να κατανοεί το κείμενο ώστε να είναι σε θέση:

α.

α1. Να διακρίνει τα πρόσωπα που περιλαμβάνει η αφήγηση.

α2. Να εντάσσει τα πρόσωπα στο χρόνο και στο χώρο, ο οποίος προσδιορίζεται από το κείμενο (δηλ. να προσδιορίζει γενικά το χρόνο και το χώρο στον οποίο κινούνται τα πρόσωπα του κειμένου)

α3. Να διακρίνει ποιος αφηγείται και σε ποιον ή σε ποιους απευθύνεται.

α4. Να επισημαίνει -εφόσον υπάρχουν στο κείμενο- αλλαγές του τόπου και του χρόνου της αφήγησης.

Επισημαίνεται ότι η τοποθέτηση των προσώπων στο χώρο και στο χρόνο της αφήγησης δεν προϋποθέτει σύνθετες αφηγηματολογικού χαρακτήρα γνώσεις και εξειδικευμένες ορολογίες που παραπέμπουν στη Θεωρία της Λογοτεχνίας

β.

β1. Να περιγράψει ένα ή δύο από τους βασικούς χαρακτήρες,, και να τους συσχετίσει με κοινωνικά στερεότυπα όπως αυτά προβάλλονται στο κείμενο (αυταρχικός πατέρας, στοργική μητέρα, μοιραία γυναίκα, πιστή σύζυγος, κακιά μητριά κλπ.)

β2. Να αιτιολογήσει τις απαντήσεις του με αντίστοιχες παραπομπές στο κείμενο.

Οι ερωτήσεις υπό τα στοιχεία «α» και «β» βαθμολογούνται με 50 μονά-δες (α = 25 μονάδες + β = 25 μονάδες) και συνοδεύουν το αδίδακτο κείμενο που κληρώνεται από την τράπεζα θεμάτων.

γ.

γ1. Να αλλάξει τον αφηγητή σε ολόκληρο το κείμενο ή σε τμήμα του κειμένου.

γ2. Να επιφέρει τις αντίστοιχες αλλαγές στην οπτική της αφήγησης.

γ3. Να αιτιολογήσει τις αλλαγές αυτές με στοιχεία που αφορούν τον χαρακτήρα των προσώπων.

δ.

δ1. Να διατυπώσει την άποψή του για τις αντιλήψεις που κυριαρχούν κατά την εποχή στην οποία αναφέρεται το κείμενο.

δ2. Να προβεί σε συγκριτικές θεωρήσεις κάνοντας διασύνδεση με τη σύγχρονη εποχή.

Οι ερωτήσεις υπό τα στοιχεία «γ» και «δ» βαθμολογούνται με 50 μονά-δες (γ = 25 μονάδες +δ = 25 μονάδες) και δίνονται από τους διδάσκοντες το μάθημα.