Λατινικά Γ΄θρ: Γραμματική

16o Μάθημα Γραμματικής

Η Υποτακτική όλων των χρόνων και στις δύο φωνές

Η Υποτακτική  υπάρχει σε όλους τους χρόνους, εκτός από τον Συντελεσμένο Μέλλοντα.

Ο τύπος σχηματισμού για κάθε χρόνο είναι ο εξής:

1. Υποτακτική Ενεστώτα

ενεστωτικό θέμα (χωρίς το a) + -e- + βασικές καταλήξεις για την α΄ συζυγία και

ενεστωτικό θέμα + -a- + βασικές καταλήξεις για τις β΄, γ΄και δ΄ συζυγίες.

και για τις δύο φωνές. Δηλαδή:

Ενεργητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
amem	deleam	legam	audiam

Παθητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
amer	delear	legar	audiar

2. Υποτακτική Παρατατικού

απαρέμφατο ενεργητικού ενεστώτα + βασικές καταλήξεις, για όλες τις συζυγίες

και στις δύο φωνές. Δηλαδή:

Ενεργητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
amarem	delerem	legerem	audirem

Παθητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
amarer	delerer	legerer	audirer

3. Υποτακτική Μέλλοντα

Περιφραστικά: μετοχή μέλλοντα + υποτακτική του sum, για όλες τις συζυγίες

μόνον στην ενεργητική φωνή.

Η παθητική φωνή ΔΕΝ έχει υποτακτική μέλλοντα. Δηλαδή:

Ενεργητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
amaturus-a-um sim	deleturus-a-um sim	lecturus-a-um sim	auditurus-a-um sim

4. Υποτακτική Παρακειμένου

Θέμα του παρακειμένου + -eri + βασικές καταλήξεις

για όλες τις συζυγίες στην ενεργητική φωνή, και

Περιφραστικά: μετοχή παρακειμένου + υποτακτική ενεστώτα του sum

για όλες τις συζυγίες στην παθητική φωνή. Δηλαδή:

Ενεργητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
amaverim	deleverim	legerim	audiverim

Παθητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
amatus-a-um  sim	deletus-a-um sim	lectus-a-um sim	auditus-a-um sim

5. Υποτακτική Υπερσυντελίκου

Απαρέμφατο ενεργητικού παρακειμένου + βασικές καταλήξεις,

για όλες τις συζυγίες στην ενεργητική φωνή, και

Περιφραστικά: μετοχή παρακειμένου + υποτακτική παρατατικού του sum

για όλες τις συζυγίες στην παθητική φωνή. Δηλαδή:

Ενεργητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
amavissem	delevissem	legissem	audivissem

Παθητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
amatus-a-um  essem	deletus-a-um essem	lectus-a-um essem	auditus-a-um essem

Η υποτακτική είναι η έγκλιση της υποκειμενικής έκφρασης, σε αντίθεση με την οριστική που δείχνει ένα πραγματικό γεγονός. Στα λατινικά ισχύει η ακολουθία των χρόνων (βλ. βιβλίο σελ. 31).

***

17o Μάθημα Γραμματικής

ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΩΝ

Παραθετικά σχηματίζουν τα επίθετα, τα επιρρήματα αλλά και οι επιθετικές μετοχές.
Δεν έχουν όμως όσα δηλώνουν ύλη, τόπο ή χρόνο, μέτρο, συγγένεια ή καταγωγή, τέλεια ή αρνητική έννοια (immortalis -34, αθάνατος), προέρχονται από ουσιαστικά (sonorus-27, ηχηρός από το sonor) ή έχουν ως α΄ συνθετικό τις προθέσεις super-, per-, prae-. Εξαιρούνται τα praeclarus (12) και praecox (25).

Α. Σχηματισμός:

α) Ο συγκριτικός βαθμός προκύπτει από την προσθήκη της κατάληξης -ior (για το αρσενικό και θηλυκό) και -ius (για το ουδέτερο) στο θέμα του επιθέτου, το οποίο το βρίσκουμε πάντα από τη γενική ενικού αν αφαιρέσουμε την κατάληξη -i (για τα 2κλιτα) και -is (για τα 3κλιτα)

π.χ.		αρσενικό + θηλυκό	ουδέτερο
	(modestus, -a, -um) (grandis, -is, -e) (pulcher, -chra, -chrum) (tener, -era, -erum) (acer, acris, acre) (celer, -eris, -ere)	modest -ior, grand -ior, pulchr -ior, tener -ior, acr -ior, celer -ior,	modest -ius grand -ius pulchr -ius tener -ius acr -ius celer -ius

β) Ο υπερθετικός βαθμός, αντίστοιχα, προκύπτει από την προσθήκη της κατάληξης -issimus, -issima, -issimum στο θέμα της γενικής.
Εξαιρούνται τα δευτερόκλιτα και τριτόκλιτα επίθετα που το αρσενικό γένος στην ονομαστική του ενικού λήγει σε -er. Σε αυτά τα επίθετα, για τον σχηματισμό του υπερθετικού, προσθέτουμε την κατάληξη -rimus, -rima, -rimum στην ονομαστική ενικού του αρσενικού γένους.

π.χ.		αρσενικό + θηλυκό	ουδέτερο
αλλά	(modestus, -a, -um) (grandis, -is, -e) (pulcher, -chra, -chrum) (tener, -era, -erum) (acer, acris, acre) (celer,- eris, -ere)	modest -ior, modest -ius grand -ior, grand -ius pulchr-ior, pulchr-ius tener-ior, tener-ius acr-ior, acr-ius celer-ior, celer-ius	modest-issimus, -a, -um grand-issimus, -a, -um pulcher-rimus, -a, -um tener-rimus, -a, -um acer-rimus, -a, -um celer-rimus, -a, -um

Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις

Τα δευτερόκλιτα επίθετα που λήγουν σε -quus, -a, -um σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά,
π.χ. antiquus: antiquior, -ius/ antiquissimus, -a, -um (41)

Τα επίθετα facilis (36), difficilis, similis, dissimilis, humilis, gracilis σχηματίζουν τον υπερθετικό με την κατάληξη -limus, -a, -um (στο θέμα του θετικού)
π.χ. facillimus, -a, -um
       simillimus, -a, -um

Τα επίθετα dexter, -tra, -trum (34) (= δεξιός) και sinister, -tra, -trum (= αριστερός) σχηματίζουν αντίστοιχα συγκριτικό dexterior, -ius και υπρθετικό dextimus και συγκριτικό sinisterior, -ius (γιατί τα επίθετα dexter και sinister σπανιώτερα απαντώνται και ως dexter, -era, -erum και sinister, -era, -erum)

Το επίθετο maturus, -a, -um (27) σχηματίζει ομαλό συγκριτικό maturior, maturius και υπερθετικό maturissimus, -a, -um αλλά και maturrimus, -a, -um

Έχουν διπλό υπερθετικό:

exterus, -a, -um	exterior, -ius	extremus, -a, -um/ extimus, -a, -um (25)
posterus, -a, -um	posterior, -ius	postremus, -a, -um/ postumus, -a, -um (48)
superus, -a, -um	superior, -ius	supremus, -a, -um/ summus, -a, -um (28)
inferus, -a, -um	inferior, -ius	infimus, -a, -um/ imus, -a, -um

Τα δευτερόκλιτα επίθετα που πριν από την κατάληξη -us έχουν φωνήεν e, i, u σχηματίζουν τα παραθετικά τους περιφραστικά, με τη βοήθεια των παραθετικών του επιρρήματος magnopere

nimius, -a, -um	magis nimius, -a, -um	maxime nimius, -a, -um (25)
temerarius	magis temerarius	maxime temerarius (49)

Παραθετικά επίθετα χωρίς θετικό βαθμό (γιατί σχηματίστηκαν από προθέσεις ή επιρρήματα):

(prae = εμπρός)	prior, -ius	primus, -a, -um (41)
(prope = κοντά)	propior, -ius	proximus, -a, -um(18)
(ultra = πέρα)	ulterior, -ius	ultimus, -a, -um(5)

Επίθετα χωρίς συγκριτικό ή υπερθετικό βαθμό:
α. χωρίς συγκριτικό:

novus	(recentior, -ius)	novissimus, -a, -um(26)
sacer	(sanctior, -ius)	sacerrimus, -a, -um

β. χωρίς υπερθετικό:

alacer	alacrior (13)
iuvenis	iunior
senex	senior (40)

Όσα δευτερόκλιτα σύνθετα επίθετα λήγουν σε -ficus, -dicus, -volus σχηματίζουν παραθετικά σε -entior,-ius και
-entissimus, -a, -um

beneficus

beneficentior, -ius

beneficentissimus, -a, -um(4)

Ανώμαλος σχηματισμός παραθετικών

bonus	melior, -us	optimus, -a, -um (41)
malus	peior, -ius	pessimus, -a, -um
magnus	maior, -ius	maximus, -a, -um (36)
parvus	minor, -us	minimus, -a, -um (27)
multi-ae-a	plures, (i)a	plurimi, -ae, -a (27)
inops	egentior, -ius	egentissimus, -a, -um (44): δανείζεται παραθετικά από το egens, -ntis

Του επιθέτου libens συναντούμε μόνο το επίρρημα libenter (30)

Β. Κλίση παραθετικών

α. Ο συγκριτικός των επιθέτων κλίνεται όπως των τριτοκλίτων δικαταλήκτων επιθέτων αλλά σχηματίζουν:
αφαιρετική ενικού, όλων των γενών, -e
ονομ., αιτιατ., κλητ. πληθ. ουδετέρου γένους -a
γενική πληθυντικού, όλων των γενών, -um
Εξαιρείται ο συγκριτικός του multi,-ae,-a που είναι plures, plura/ pluria και στη γενική πληθυντικού κάνει plurium (όμοια και το complures -34)
(Να θυμίσουμε ότι στα τριτόκλιτα επίθετα έχουμε:
αφαιρετική ενικού, -i
πληθυντικός ουδετέρου, -ia
γενική πληθυντικού, -ium
ενώ στην τριτόκλιτη μετοχή του Ενεστώτα: αφαιρετική ενικού -e, ενώ -i αν είναι επιθ. μτχ ως επιθ. προσδ.)
β. Ο υπερθετικός των επιθέτων κλίνεται όπως των δευτεροκλίτων τρικαταλήκτων επιθέτων. Παραθέτουμε την κλίση ενός επιθέτου στον συγκριτικό βαθμό.

Ενικός Αριθμός

	αρσενικό + θηλυκό	ουδέτρο
Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ. Αφαιρ.	melior melioris meliori meliorem melior meliore	melius melioris meliori melius melius meliore

Πληθυντικός Αριθμός

	αρσενικό + θηλυκό	ουδέτρο
Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ. Αφαιρ.	meliores meliorum melioribus meliores meliores melioribus	meliora meliorum melioribus meliora meliora melioribus

18o Μάθημα Γραμματικής

Α. ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

Θετικός βαθμός

Για να σχηματίσουμε τον θετικό βαθμό ενός επιρρήματος που προέρχεται από επίθετο ακολουθούμε τα εξής βήματα:

Σχηματίζουμε τη γενική ενικού του επιθέτου στο αρσενικό γένος
π.χ. gratus γεν. grat -i, pulcher γεν. pulchr -i, liber γεν. liber -i, gravis γεν. grav -is, ferox γεν. feroc -is, impudens γεν. impudent -is, celer γεν. celer -is, acer γεν. acr -is, malus γεν. mal -i

Αφαιρούμε την κατάληξη -i (για τα επίθετα της β΄ κλίσης) ή την κατάληξη -is (για τα επίθετα της γ΄ κλίσης).

Προσθέτουμε ως κατάληξη

στα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της β΄ κλίσης το -e

στα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της γ΄ κλίσης το -iter

στα επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της γ΄ κλίσης που λήγουν σε -ens (-entis), -ans (-antis), ers (-ertis) το -er
π.χ. grat -e, pulchr -e, liber -e, grav -iter, feroc -iter, impudent -er, celer -iter, acr -iter, mal -e

Συγκριτικός βαθμός
Ο συγκριτικός βαθμός του επιρρήματος ταυτίζεται με την αιτιατική ενικού του συγκριτικού βαθμού του ουδετέρου γένους του επιθέτου
π.χ. grat -ius, pulchr -ius, liber -ius, grav -ius, feroc -ius, impudent -ius, celer -ius, acr -ius, pe -ius
Υπερθετικός βαθμός
Ο υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος σχηματίζεται από τον υπερθετικό βαθμό του επιθέτου με την κατάληξη -e
π.χ. gratissime, pulcherrime, liberrime, gravissime, ferocissime, impudentissime, celerrime, acerrime, pessime

επίθετο	επίρρημα
	θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
gratus (grat -i) pulcher (pulchr -i) liber (liber -i) gravis (grav -is) ferox (feroc -is) impudens (impudent -is) celer (celer -is) acer (acr -is) malus (mal -i)	grat -e pulchr -e liber -e grav -iter feroc -iter impudent -er celer -iter acr -iter mal -e	grat -ius pulchr -ius liber -ius grav -ius feroc -ius impudent -ius celer -ius acr -ius pe -ius	gratissime pulcherrime liberrime gravissime ferocissime impudentissime celerrime acerrime pessime

Διαφορά στο σχηματισμό του θετικού βαθμού

Τα επίθετα bonus, facilis, durus, tristis, mitis και secretus παρουσιάζουν κάποιες διαφορές στον σχηματισμό του θετικού βαθμού. Συγκεκριμένα:

επίθετο	επίρρημα
	θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
bonus (bon -i) facilis (facil -is) durus (dur -i) tristis (trist -is) mitis (mit -is) secretus (secret -i)	bene facile dure και duriter triste και tristiter mite και mititer secrete και secreto	melius facilius durius tristius mitius secretius	optime facillime durissime tristissime mitissime ―

Ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων

Τα παρακάτω επιρρήματα που συναντώνται στο σχολικό εγχειρίδιο (τα περισσότερα από τα οποία δεν παράγονται από επίθετα) σχηματίζουν με διαφορετικό τρόπο τους 3 βαθμούς

θετικός	συγκριτικός	υπερθετικός
multum (= πολύ)	plus	plurimum
non multum ή paulum (= λίγο)	minus	minime
magnopere (ή magno opere) (= πολύ)	magis	maxime
prope (= κοντά)	propius	proxime
diu (= πολύ χρόνο)	diutius	diutissime
prae (= πριν)	prius	primum/ primo
post (= ύστερα)	posterius	postremo/ postremum
satis (= αρκετά)	satius	―
supra (= πάνω)	superius	summe

Β. Η Προστακτική

Να συμπληρωθούν οι τύποι στους ακόλουθους πίνακες:

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ

Ενεργητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
-	-	-	-
ama
-	-	-	-
-	-	-	-
amate
-	-	-	-

Παθητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
-	-	-	-
amare
-	-	-	-
-	-	-	-
amamini
-	-	-	-

ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ

Ενεργητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
-	-	-	-
amato
amato
-	-	-	-
amatote
amanto

Παθητική Φωνή

α΄ συζυγία	β΄ συζυγία	γ΄ συζυγία	δ΄ συζυγία
-	-	-	-
amator
amator	-	-	-
-
-
amantor	-	-	-

Προσοχή στη γ΄ συζυγία!

ΤΕΛΟΣ