Λατινικά Γ΄: Μάθημα 44

ΜΑΘΗΜΑ 44

Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ

Haec est tyrannorum vita, in qua nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest: tyrannis omnia semper suspecta atque sollicita sunt; nullus locus amicitiae eis est. Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet. Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus. Quodsi forte, ut fit plerumque, ceciderunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicorum. Hoc est quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem:«Tum intellexi, quos fidos amicos habuissem, quos infidos, cum iam neutris gratiam referre poteram».

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Αυτή είναι η ζωή των τυράννων, στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει καμία εμπιστοσύνη, καμία αγάπη, καμία πίστη σε σταθερή φιλία: στους τυράννους όλα πάντοτε είναι ύποπτα και ταραγμένα˙ σ’ αυτούς δεν υπάρχει καμία θέση για φιλία. Γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν τον οποίον φοβάται ή αυτόν που νομίζει πως τον φοβάται. (Στους τυράννους) δείχνουν εντούτοις (οι γύρω τους) υποκριτικό σεβασμό, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Αν όμως τυχαία, όπως συμβαίνει συνήθως, χάσουν την εξουσία, τότε γίνεται αντιληπτό (ή: τότε καταλαβαίνουν) πόσο υπήρξαν στερημένοι από φίλους (ή: πόσο τους έλειπαν οι φίλοι). Αυτό είναι που λένε ότι είπε ο Ταρκύνιος, όταν ήταν εξόριστος: «Τότε (μόνον) κατάλαβα ποιους είχα πιστούς φίλους, ποιους άπιστους, όταν δεν μπορούσα πια να ανταποδώσω τη χάρη ούτε σε εκείνους ούτε σε αυτούς».

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

tyrannis: δοτική προσωπική κρίνοντος προσώπου ή δοτική προσωπική αντιχαριστική στο ρήμα sunt.

amicitiae: δοτική κατηγορηματική του σκοπού στο ρήμα est.

simulatione: αφαιρετική του τρόπου στο coluntur.

«quem metuat», «a quo … putet»: Aναφορικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική, γιατί βρίσκονται σε πλάγιο λόγο.

quodsi … ceciderunt → intellegitur: υποθετικός λόγος, α΄είδος, ανοιχτή υπόθεση.

amicorum: γενική αντικειμενική ως συμπλήρωμα του επιθέτου inopes.

ferunt [tradunt, dicunt] + ειδικό απαρέμφατο. Οι ίδιοι ρηματικοί τύποι, όταν συναντώνται στην παθητική φωνή, συντάσσονται επίσης με ειδικό απαρέμφατο. Σε αυτήν την περίπτωση το υποκείμενο του απαρεμφάτου ταυτίζεται με το υποκείμενο των ρημάτων αυτών και τίθεται κατ’ εξαίρεση σε πτώση ονομαστική (άρση λατινισμού).

refero gratiam alicui (+ αιτιατική και δοτική): δίπτωτο ρήμα

habeo: συντάσσεται με δύο αιτιατικές που η μία είναι αντικείμενο και η άλλη κατηγορούμενο αντικειμένου.

cum … poteram: ο cum είναι ο καθαρά χρονικός, όπως φαίνεται και από το επίρρημα tum που προηγείται.

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

haec: ονομαστική ενικού, θηλυκό, της δεικτικής αντωνυμίας hic, haec, hoc = αυτός, -ή, -ό.

est: γ΄ ενικό, οριστική ενεστώτα, του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι.

tyrannorum: γενική πληθυντικού, αρσενικό, του ουσιαστικού β΄ κλίσης tyrannus –i = τύραννος.

vita: ονομαστική ενικού, θηλυκό, του ουσιαστικού α΄ κλίσης vita –ae = ζωή.

in: πρόθεση που εδώ συντάσσεται με αφαιρετική = σε.

qua: αφαιρετική ενικού, θηλυκό, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο.

nulla: ονομαστική ενικού, θηλυκό, της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας (ή του αντωνυμικού επιθέτου) nullus, nulla, nullum = κανένας, καμία, κανένα.

fides: ονομαστική ενικού, θηλυκό, του ουσιαστικού ε΄ κλίσης fides, fidei = εμπιστοσύνη → ως αφηρημένη έννοια δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό (singulare tantum).

nulla: ονομαστική ενικού, θηλυκό, της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας (ή του αντωνυμικού επιθέτου) nullus, nulla, nullum = κανένας, καμία, κανένα.

caritas: ονομαστική ενικού, θηλυκό, του ουσιαστικού γ΄ κλίσης caritas –atis = αγάπη, στοργή.

nulla: ονομαστική ενικού, θηλυκό, της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας (ή του αντωνυμικού επιθέτου) nullus, nulla, nullum = κανένας, καμία, κανένα.

fiducia: ονομαστική ενικού, θηλυκό, του ουσιαστικού α΄ κλίσης fiducia –ae = πίστη → ως αφηρημένη έννοια δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό (singulare tantum).

benevolentiae: γενική ενικού, θηλυκό, του ουσιαστικού α΄ κλίσης benevolentia –ae = ευμένεια, καλή θέληση, εύνοια → ως αφηρημένη έννοια δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό (singulare tantum).

stabilis: γενική ενικού, θηλυκό, του τριγενούς και δικαταλήκτου επιθέτου γ΄ κλίσης stabilis, -is, -e = σταθερός, -ή, -ό → Παραθετικά: Σ.Β. stabilior, -ior, -ius, Υ.Β. stabilissimus, -a, -um.

esse: απαρέμφατο ενεστώτα, του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι.

potest: γ΄ ενικό, οριστική ενεστώτα, του ανωμάλου ρήματος possum, potui, -, posse = μπορώ.

tyrannis: δοτική πληθυντικού, αρσενικό, του ουσιαστικού β΄ κλίσης tyrannus –i = τύραννος.

omnia: ονομαστική πληθυντικού, ουδέτερο, του τριγενούς και δικαταλήκτου επιθέτου γ΄ κλίσης omnis, -is, -e = όλος, -η, -ο → δεν σχηματίζει παραθετικά.

semper: χρονικό επίρρημα = πάντοτε.

suspecta: ονομαστική πληθυντικού, ουδέτερο, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος suspicio, suspexi, suspectum, suspicĕre 3* = ύποπτος, -η, -ο. Εδώ λειτουργεί ως επίθετο.

atque: συμπλεκτικός σύνδεσμος = και.

sollicita: ονομαστική πληθυντικού, ουδέτερο, του επιθέτου β΄ κλίσης sollicitus, -a, -um = ταραγμένος, -η, -ο, ανήσυχος, -η, -ο → Παραθετικά: Σ.Β. sollicitior, -ior, -ius, Υ.Β. sollicitissimus, -a, -um.

sunt: γ΄ πληθυντικό, οριστική ενεστώτα, του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι.

nullus: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας (ή του αντωνυμικού επιθέτου) nullus, nulla, nullum = κανένας, καμία, κανένα.

locus: ονομαστική ενικού, αρσενικό, του ουσιαστικού β΄ κλίσης locus –i = τόπος → στον πληθυντικό είναι ουδετέρου γένους: loca –orum (ετερογενές). Ο τύπος loci –orum = χωρία βιβλίων.

amicitiae: δοτική ενικού, θηλυκό, του ουσιαστικού α΄ κλίσης amicitia -ae = φιλία

eis: δοτική πληθυντικού, αρσενικό, της οριστικής-επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, -ή, ό.

est: γ΄ ενικό, οριστική ενεστώτα, του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι.

nescio: α΄ ενικό, οριστική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος nescio, nesci(v)i, nescitum, nescire 4 = αγνοώ, δεν ξέρω → Προστακτική ενεστώτα: -, nescito, -, -, nescitote, -.

enim: διασαφητικός και αιτιολογικός σύνδεσμος. Έχει ανάλογη χρήση με τον σύνδεσμο γὰρ της αρχαίας ελληνικής = γιατί. Εδώ είναι αιτιολογικός.

quis: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της ερωτηματικής ουσιαστικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, -α, -ο.

possit: γ΄ ενικό, υποτακτική ενεστώτα, του ανωμάλου ρήματος possum, potui, -, posse = μπορώ.

diligere: απαρέμφατο ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος diligo, dilexi, dilectum, diligĕre 3 = αγαπώ.

eum: αιτιατική ενικού, αρσενικό, της οριστικής-επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, -ή, -ό.

quem: αιτιατική ενικού, αρσενικό, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο.

metuat: γ΄ ενικό, υποτακτική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος metuo, metui, metutum, metuĕre 3 = φοβάμαι.

aut: διαζευκτικός σύνδεσμος = ή.

eum: αιτιατική ενικού, αρσενικό, της οριστικής-επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, -ή, -ό.

a ή ab: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = από.

quo: αφαιρετική ενικού, αρσενικό, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο.

se: αιτιατική ενικού, αρσενικό, γ΄ πρόσωπο, της προσωπικής αντωνυμίας ego, tu, - = αυτός.

metui: απαρέμφατο παθητικού ενεστώτα, του ρήματος metuo, metui, metutum, metuĕre 3 = φοβάμαι.

putet: γ΄ ενικό, υποτακτική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος puto, putavi, putatum, putāre 1 = νομίζω.

coluntur: γ΄ πληθυντικό, οριστική παθητικού ενεστώτα, του ρήματος colo, colui, cultum, colĕre 3 = σέβομαι.

tamen: αντιθετικός σύνδεσμος = όμως.

simulatione: αφαιρετική ενικού, θηλυκό, του ουσιαστικού γ΄ κλίσης simulatio –onis = προσποίηση, υποκρισία.

dumtaxat: ποσοτικό επίρρημα = μόνον, τουλάχιστον.

ad: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = σε, προς, για.

tempus: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, του ουσιαστικού γ΄ κλίσης tempus –oris = χρόνος.

quodsi: υποθετικός σύνδεσμος = αν όμως.

forte: τροπικό επίρρημα = τυχαία → στην πραγματικότητα πρόκειται για αφαιρετική ενικού του γ΄ κλίτου ουσιαστικού fors -tis, το οποίο είναι εύχρηστο μόνον στην ονομαστική και αφαιρετική ενικού. Το επίρρημα δεν σχηματίζει παραθετικά.

ut: εδώ παραβολικός σύνδεσμος = όπως.

fit: γ΄ ενικό, οριστική ενεστώτα, του ανωμάλου ρήματος fio, factus sum, fieri = γίνομαι → είναι το παθητικό του facio.

plerumque: χρονικό επίρρημα = πολλές φορές, συνήθως.

ceciderunt: γ΄ πληθυντικό, οριστική ενεργητικού παρακειμένου, του ρήματος cado, cecidi, casum, cadĕre 3 = πέφτω.

tum: χρονικό επίρρημα = τότε.

intellegitur: γ΄ ενικό, οριστική παθητικού ενεστώτα, του ρήματος intellego/intelligo, intellexi, intellectum, intellegĕre 3 = καταλαβαίνω.

quam: ερωτηματικό επίρρημα = πόσο.

fuerint: γ΄ πληθυντικό, υποτακτική παρακειμένου, του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι.

inopes: ονομαστική πληθυντικού, αρσενικό, του τριγενούς και μονοκαταλήκτου επιθέτου γ΄ κλίσης inops, inops, inops (γεν. inopis) = αυτός, -ή, -ό που έχει έλλειψη από κάτι, ενδεής, -ής, -ές → γενική πληθυντικού: inopum → Παραθετικά: Σ.Β. egentior, -ior, -ius, Υ.Β. egentissimus, -a, -um.

amicorum: γενική πληθυντικού, αρσενικό, του ουσιαστικού β΄ κλίσης amicus –i = φίλος.

hoc: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, της δεικτικής αντωνυμίας hic, haec, hoc = αυτός, -ή, -ό.

est: γ΄ ενικό, οριστική ενεστώτα, του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι.

quod: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο.

Tarquinium: αιτιατική ενικού, αρσενικό, του ουσιαστικού β΄ κλίσης Tarquinius –ii/-i = Ταρκύνιος → κλητική ενικού: Tarquini. Ως κύριο όνομα δεν σχηματίζει κατά κανόνα πληθυντικό αριθμό.

dixisse: απαρέμφατο ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος dico, dixi, dictum, dicĕre 3 = λέω → β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic.

ferunt: γ΄ πληθυντικό, οριστική ενεργητικού ενεστώτα, του ανωμάλου ρήματος fero, tuli, latum, ferre = αναφέρω → β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: fer.

exulantem: αιτιατική ενικού, αρσενικό, της μετοχής ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος ex(s)ulo, ex(s)ulavi, ex(s)ulatum, ex(s)ulāre 1 = είμαι εξόριστος.

tum: χρονικό επίρρημα = τότε.

intellexi: α΄ ενικό, οριστική ενεργητικού παρακειμένου, του ρήματος intellego/intelligo, intellexi, intellectum, intellegĕre 3 = καταλαβαίνω.

quos: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, της ερωτηματικής ουσιαστικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, -α, -ο.

fidos: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, του επιθέτου β΄ κλίσης fidus, -a, -um = πιστός → Παραθετικά: Σ.Β. fidior, -ior, -ius, Υ.Β. fidissimus, -a, -um.

amicos: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, του ουσιαστικού β΄ κλίσης amicus –i = φίλος.

habuissem: α΄ ενικό, υποτακτική ενεργητικού υπερσυντελίκου, του ρήματος habeo, habui, habitum, habēre 2 = έχω.

quos: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, της ερωτηματικής ουσιαστικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, -α, -ο.

infidos: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, του επιθέτου β΄ κλίσης infidus, -a, -um = άπιστος, -η, -ο → δεν σχηματίζει παραθετικά.

cum: χρονικός σύνδεσμος = όταν.

iam: χρονικό επίρρημα = ήδη, πια.

neutris: δοτική πληθυντικού, αρσενικό, της αόριστης αντωνυμίας (ή του αντωνυμικού επιθέτου) neuter, neutra, neutrum = ούτε ο ένας ούτε ο άλλος.

gratiam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, του ουσιαστικού α΄ κλίσης gratia –ae = χάρη.

referre: απαρέμφατο ενεργητικού ενεστώτα του ανωμάλου ρήματος refero, re(t)tuli, relatum, referre 3 = ανταποδίδω → β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: refer.

poteram: α΄ ενικό, οριστική παρατατικού, του ανωμάλου ρήματος possum, potui, -, posse = μπορώ.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ TΑΞΙΝΟΜΗΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

vita –ae: θηλυκό fiducia –ae: θηλυκό → δεν σχηματίζει πληθυντικό (singulare tantum) benevolentia –ae: θηλυκό → δεν σχηματίζει πληθυντικό (singulare tantum) amicitia –ae: θηλυκό gratia –ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

tyrannus –i: αρσενικό locus –i: αρσενικό → ετερογενές (locus-i (αρσενικό) = τόπος, loca-orum (ουδέτερο) = τόποι. Ο τύπος loci-orum = χωρία βιβλίων) amicus –i: αρσενικό Tarquinius –ii/-i: αρσενικό → κλητική ενικού: Tarquini

Γ΄ κλίση

caritas –atis: θηλυκό simulatio –onis: θηλυκό tempus –oris: ουδέτερο

Ε΄ κλίση

fides –ei: θηλυκό → δεν σχηματίζει πληθυντικό (singulare tantum)

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

suspectus, –a, –um → επιθετική μετοχή sollicitus, –a, –um → Παραθετικά: Σ.Β. sollicitior, -ior, -ius, Υ.Β. sollicitissimus, -a, -um fidus, –a, –um → Παραθετικά: Σ.Β. fidior, -ior, -ius, Υ.Β. fidissimus, -a, -um infidus, –a, –um → δεν σχηματίζει παραθετικά

Γ΄ κλίση

stabilis, –is, –e → Παραθετικά: Σ.Β. stabilior, -ior, -ius, Υ.Β. stabilissimus, -a, -um omnis, –is, –e → δεν σχηματίζει παραθετικά inops, inops, inops (γενική: inopis) → Παραθετικά: Σ.Β. egentior, -ior, -ius, Υ.Β. egentissimus, -a, -um

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

hic, haec, hoc (δεικτική) qui, quae, quod (αναφορική) nullus, -a, -um (αόριστη επιθετική ή αντωνυμικό επίθετο) is, ea, id (οριστική-επαναληπτική) quis, quis, quid (ερωτηματική ουσιαστική) ego, tu, - (προσωπική) neuter, neutra, neutrum (αόριστη ή αντωνυμικό επίθετο)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

puto, putavi, putatum, putāre ex(s)ulo, ex(s)ulavi, ex(s)ulatum, ex(s)ulāre

2η Συζυγία

habeo, habui, habitum, habēre

3η Συζυγία

suspicio, suspexi, suspectum, suspicĕre 3* diligo, dilexi, dilectum, diligĕre metuo, metui, metutum, metuĕre colo, colui, cultum, colĕre cado, cecidi, casum, cadĕre intellego (intelligo), intellexi, intellectum, intellegĕre dico, dixi, dictum, dicĕre → β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic

4η Συζυγία

nescio, nesci(v)i, nescitum, nescire → Προστακτική ενεστώτα: -, nescito, -, -, nescitote, -

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ

sum, fui, -, esse possum, potui, -, posse fio, factus sum, fieri → παθητικό του facio fero, tuli, latum, ferre → β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: fer refero, ret(t)uli, relatum, referre → β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: refer

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

semper dumtaxat forte plerumque tum quam iam

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

in (+ αφαιρετική) a ή ab (+ αφαιρετική) ad (+ αιτιατική)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

atque (συμπλεκτικός) enim (αιτιολογικός) aut (διαζευκτικός) tamen (αντιθετικός) quodsi (υποθετικός) ut (παραβολικός) cum (χρονικός)

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Haec est tyrannorum vita: κύρια πρόταση κρίσεως.

est: ρήμα. vita: υποκείμενο του ρήματος haec: κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος, vita tyrannorum: γενική υποκειμενική στο vita.

in qua nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο vita. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qua (in qua: εμπρόθετη εισαγωγή) και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός, και με χρόνο ενεστώτα (potest), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

potest: ρήμα. fides/caritas/fiducia: υποκείμενα ρήματος και απαρεμφάτου. Συνδέονται με ασύνδετο σχήμα. esse: αντικείμενο στο ρήμα potest, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). nulla: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο fides. nulla: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο caritas. nulla: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο fiducia. benevolentiae: γενική αντικειμενική στο fiducia. stabilis: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο benevolentiae. in qua: εμπρόθετος στάσης σε τόπο (μεταφορικά) στο απαρέμφατο esse.

tyrannis omnia semper suspecta atque sollicita sunt: κύρια πρόταση κρίσεως.

sunt: ρήμα. omnia: υποκείμενο ρήματος. suspecta/sollicita: κατηγορούμενα στο υποκείμενο του ρήματος, omnia. Συνδέονται μεταξύ τους με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο atque. tyrannis: δοτική προσωπική κρίνοντος προσώπου ή δοτική προσωπική αντιχαριστική στο ρήμα sunt. semper: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα sunt.

nullus locus amicitiae eis est: κύρια πρόταση κρίσεως.

est: ρήμα. locus: υποκείμενο ρήματος. nullus: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο locus. amicitiae: δοτική κατηγορηματική του σκοπού στο est. eis: δοτική προσωπική κτητική στο ρήμα est.

Nescio enim: κύρια πρόταση κρίσεως.

nescio: ρήμα. (ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. quis possit diligere eum, […], aut eum: αντικείμενο στο ρήμα nescio η πλάγια ερωτηματική πρόταση

quis possit diligere eum, […], aut eum: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα nescio. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quis και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (possit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

possit: ρήμα. quis: υποκείμενο ρήματος και απαρεμφάτου. diligere: αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). eum/eum: αντικείμενα στο απαρέμφατο diligere. Συνδέονται με τον διαζευκτικό σύνδεσμο aut.

quem metuat: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο eum (το πρώτο). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quem και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή βρίσκεται σε πλάγιο λόγο. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (metuat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου possit, (που με τη σειρά του εξαρτάται από το nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

metuat: ρήμα. (is): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. quem: αντικείμενο ρήματος.

a quo se metui putet: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο eum (το δεύτερο). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo (a quo: εμπρόθετη εισαγωγή) και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή βρίσκεται σε πλάγιο λόγο. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (putet), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (possit, που με τη σειρά του εξαρτάται από το nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

putet: ρήμα. (is): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. metui: αντικείμενο στο ρήμα putet, ειδικό απαρέμφατο. se: υποκείμενο του απαρεμφάτου metui (ταυτοπροσωπία → λατινισμός ειδικού απαρεμφάτου). a quo: εμπρόθετος ποιητικού αιτίου στο απαρέμφατο metui. Εκφέρεται εμπρόθετα γιατί δηλώνει κάτι έμψυχο.

Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus: κύρια πρόταση κρίσεως.

Coluntur: ρήμα. (tyranni): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. simulatione: αφαιρετική του τρόπου στο coluntur. dumtaxat: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ad tempus coluntur. ad tempus: εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα coluntur.

Quodsi forte, […], ceciderunt: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο quodsi. Με απόδοση την κύρια πρόταση «tum intellegitur» σχηματίζει υποθετικό λόγο της ανοιχτής υπόθεσης (1ο είδος). Συγκεκριμένα, η υπόθεση εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (ceciderunt) και αναφέρεται στο παρελθόν, ενώ η απόδοση εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (intellegitur) και αναφέρεται στο παρόν. (Ισοδυναμεί με αόριστη επανάληψη στο παρόν ή μέλλον της αρχαίας ελληνικής) Σχηματική απόδοση υποθετικού λόγου: Υπόθεση: quodsi … ceciderunt (οριστική παρακειμένου) → παρελθόν Απόδοση: tum intellegitur (οριστική ενεστώτα) → παρόν

ceciderunt: ρήμα. (tyranni): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. forte: επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου στο ρήμα ceciderunt.

ut fit plerumque: δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική (παρενθετική) πρόταση του τρόπου, που λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης (α΄ όρος σύγκρισης είναι η υποθετική πρόταση με ρήμα το ceciderunt). Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (fit), γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα.

fit: ρήμα. (id): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. plerumque: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα fit.

tum intellegitur: κύρια πρόταση κρίσεως.

intellegitur: απρόσωπο ρήμα. quam fuerint inopes amicorum: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος. tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα intellegitur.

quam fuerint inopes amicorum: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα intellegitur. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα quam και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου (fuerint), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (intellegitur), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

fuerint: ρήμα. (tyranni): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. inopes: κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος, tyranni. amicorum: γενική ως συμπλήρωμα στο επίθετο inopes, γενική αντικειμενική. quam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ρήμα fuerint.

Hoc est: κύρια πρόταση κρίσεως.

est: ρήμα. (id): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ως υποκείμενο του ρήματος est μπορεί να λειτουργήσει η δευτερεύουσα αναφορική ουσιαστική πρόταση («quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem») που ακολουθεί. hoc: κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος

quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο εννοούμενο id της κύριας πρότασης που προηγείται. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή πρόκειται για μια αναφορική ουσιαστική πρόταση, που λειτουργεί ως υποκείμενο του ρήματος est της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός, και με χρόνο ενεστώτα (ferunt), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

ferunt: ρήμα. (homines): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. dixisse: αντικείμενο στο ρήμα ferunt, ειδικό απαρέμφατο. Tarquinium: υποκείμενο του απαρεμφάτου dixisse (ετεροπροσωπία) και υποκείμενο της μετοχής exulantem. quod: αντικείμενο του απαρεμφάτου dixisse. exulantem: επιρρηματική χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του απαρεμφάτου, Tarquinium. Δηλώνει το σύγχρονο και συγκεκριμένα μια συνεχιζόμενη πράξη κατά τη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη. Ανάλυση μετοχής: dum exulat ή cum exularet εφόσον ζητηθεί εισαγωγή με τον ιστορικό-διηγηματικό cum

Tum intellexi: κύρια πρόταση κρίσεως. Ευθύς λόγος.

intellexi: ρήμα. (ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. quos fidos amicos habuissem/quos infidos: οι δύο δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις που ακολουθούν λειτουργούν ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Συνδέονται με ασύνδετο σχήμα. tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα intellexi.

quos fidos amicos habuissem: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (habuissem), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (intellexi), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

habuissem: ρήμα. (ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. quos: αντικείμενο στο ρήμα habuissem. amicos: κατηγορούμενο στο αντικείμενο του ρήματος, quos. fidos: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο amicos.

quos infidos: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (το εννοούμενο habuissem), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (intellexi), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

(habuissem): εννοούμενο ρήμα. (ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. quos: αντικείμενο στο εννοούμενο ρήμα habuissem. (amicos): εννοούμενο κατηγορούμενο στο αντικείμενο του ρήματος, quos. infidos: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο εννοούμενο amicos.

cum iam neutris gratiam referre poteram: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με τον καθαρά χρονικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη (η οριστική διατηρείται, γιατί λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο). Ειδικότερα εκφέρεται με παρατατικό (poteram), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

poteram: ρήμα. (ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος και απαρεμφάτου. referre: αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). gratiam: άμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου referre. neutris: έμμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου referre. iam: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα poteram.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Nα γραφούν οι τύποι που ζητούνται:

est: το απαρέμφατο μέλλοντα

potest: το α΄ πληθυντικό υποτακτικής παρατατικού

nescio: το β΄ πληθυντικό προστακτικής ενεστώτα

diligere: το γ΄ πληθυντικό υποτακτικής υπερσυντελίκου

metuat: η αφαιρετική του γερουνδίου

coluntur: το γ΄ ενικό προστακτικής μέλλοντα

fit: το γερουνδιακό στην ονομαστική και των τριών γενών

ceciderunt: η αιτιατική του σουπίνου και το β΄ πληθυντικό οριστικής μέλλοντα

intellegitur: το απαρέμφατο μέλλοντα

referre: το β΄ ενικό οριστικής μέλλοντα Π.Φ. και προστακτικής ενεστώτα Ε.Φ.

2. Να γραφούν οι τύποι που ζητούνται:

fides: η δοτική ενικού

benevolentiae stabilis: η αφαιρετική ενικού

nullus locus: η αιτιατική πληθυντικού

eis: η ονομαστική πληθυντικού στο ίδιο γένος

quis: η αφαιρετική πληθυντικού

simulatione: η γενική πλθυντικού

tempus: η αιτιατική πληθυντικού

inopes: η αφαιρετική ενικού και η γενική πληθυντικού

hoc: η δοτική πληθυντικού

neutris: η αιτιατική ενικού θηλυκού γένους

3. stabilis, fidos: Να γραφούν τα παραθετικά των επιθέτων διατηρώντας το γένος, την πτώση και τον αριθμό) και να σχηματιστούν τα επιρρήματά τους και στους τρεις βαθμούς.

4. quodsi … ceciderunt → intellegitur: Να μεταφέρετε τον υποθετικό λόγο στα άλλα είδη.

5. […] quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: Να μεταφερθεί η πρόταση σε ευθύ λόγο.

6. exulantem: Να αναλυθεί η μετοχή σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση.